https://youtube.com/shorts/P2DFmusWlYU
I was so surprised when i saw the Ataturk sympathy of secular Iranians. I asked myself how can Persians praise the extreme Turkish racist when they are so sensitive about Kurds.
Some scenes from Ataturk's republic:
Heroic Turkish soldiers posing with captured terrorists(these terrorists disappeared after the operation): https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/d/d6/Turkish_soldiers_and_local_people_of_Dersim_region.jpg
Turkish official admitted the chemical gas attack on Dersim: https://www.cnnturk.com/amp/guncel/dersimde-kimyasal-izi-ortaya-cikti
"There is no Kurdishness, there is only Turkishness. The so called Kurdish language is mixture of Turkish and Persian. In reality it's mountain Turkish" - Newspaper from 1936: https://pbs.twimg.com/media/E5DuThzXIAE-vrK?format=jpg
Turkish soldiers teach how to write "How happy is the one who says i'm a Turk" to Kurdish children: https://pbs.twimg.com/media/EWRvOfoWsAAIh3d?format=jpg
"Kurds will have their Autonomy" - Ataturk, before the foundation of republic(this information was censored for a long time): https://www.ekrembugraekinci.com/question/?ID=32168
"This country itself is Turkish. Non-Turkish people have a single right in the Turkish homeland. Which is to be a servant, to be a slave." - Mahmut Esat Bozkurt, Minister of Justice, 1930: https://www.cumhuriyet.com.tyazarlaaydin-engin/mahmut-esat-bozkurt-guzellemeleri-121655
Thankfully Saddam was an Arab nationalist. Otherwise i'm afraid Iranians would bow down before his statue too 😅

In just under two weeks, ARMYs will descend upon Singapore to see SUGA! Help an ARMY out and let them know about safety, how to get around, where to eat, tourist attractions, BTS-related things to do, or anything else that you think someone should know when they visit! (Special thanks to the mods for your input and feedback for this guide!)

BTS' Past Visits

Red Bullet Tour (2014 BTS Live Trilogy Episode II) at the The Star Performing Arts Centre (13 Dec 2014)

• Fancam
• Official photos by Hallyu Singapore
• Official photos of Hi-Five session by Hallyu Singapore. Session was for all Cat 1 VVIP ticket holders ($268), who got a Hi-Five Pass and Concert Poster. The first 100 VVIP ticket holders also got to go up on stage to get a "Dark & Wild" album autographed by BTS.

Music Bank performance (4 Aug 2017) at the Suntec Convention Centre

• Fancam
• Quiz game video
• Outing at the Merlion statue and Singapore flyer: Photos Set 1 Photos Set 2.

Love Yourself World Tour (19 Jan 2019) at the National Stadium
This made history as the first time a K-pop group held a concert at the venue (largest concert venue in the country) and tickets sold out in about 3.5 hours! (45,000 audience)

• Concert review
• Witty notice from the Singapore Police Force abt avoiding ticket scams (it uses the BTS song titles!)
• Bonus: Jimin picked Marina Bay Sands as his special spot in the BTS x Street Galleries collaboration with Google revealed on ARMY Day (July 9) 2022

Concert Venue

Do note that it’s currently the June school holidays too (26 May-26 Jun), so the Sports Hub and surrounding areas may be crowded with many other visitors besides the concert-goers. Please be mindful!

• Singapore Indoor Stadium, right next to the National Stadium (both are part of the Singapore Sports Hub) where BTS performed at their last concert here in 2019. In fact, the Indoor Stadium was then used as the waiting zone for the standing zone ticket-holders.
• Concert guidelines been posted yet (will update here when they are), but here are the general guidelines for events there (links opens a pdf)
• The nearest MRT station is the Stadium station, on the Circle line - here is a train map (with Stadium MRT circled out in light purple). You’ll know when you’ve arrived as the station design is quite unique! Go up the elevator and follow the signage - the path is sheltered.
• You can find Kallang Wave Mall right next to the venue, for a spot of shopping and dining before the concert (opening hrs:10am-10pm daily). There is another smaller mall Leisure Park Kallang located next to the carpark, which houses an ice skating rink, bowling alley and cinema alongside more food options. The open space in front of the MRT station and the two malls is where ARMYs are likely to gather to exchange fan support and stuff
• The nearest hawker centre (i.e the affordable street food) is Old Airport Road Food Centre, one of the oldest and largest hawker centres in the country. It is about 20 mins walk away from the stadium, or you can simply alight at the Mountbatten/Dakota MRT stations (one or two stops away from Stadium MRT station respectively); both are about a 5 mins’ walk away from the food centre. Here is a list of recommendations (unfortunately, not a lot of Halal food stalls here. Let me know if you need those).
• There is also a McDonalds’ & KFC near Mountbatten MRT if you want something more familiar, or potentially try whatever new promo is currently going on at these places.

Sightseeing/Activities

Non-exhaustive list (all prices are in SGD)

• National Gallery Singapore. There is a special Namjooning Tour as part of the Gallery Wellness Festival. Slots are fully booked for the guided tours on 25 & 30 June. You could try the self-guided tours instead, which start on 17 July. Gallery passes for general admission to the permanent galleries (needed to access the tour) cost $20 for non-Singaporeans aged 13-59. Closes early (by 3pm) on some weekends in June and July (see dates on website).
• National Museum Singapore. Has very interactive and engaging exhibits. Highly recommended (I used to be a volunteer docent there for abt a year). Tickets cost from $15 (for access to permanent galleries only)
• Singapore Zoo & adjacent parks (Bird Park, River Wonders, Night Safari). We have one of the best zoos in the world! Single park tickets cost $50. Multi-park options also available. .
• Gardens by the Bay. Pretty gardens with outdoor sections and 2 indoor air-conditioned conservatories - you may have heard of the supertrees that have been featured in the movie "Crazy Rich Asians" and K-drama "Little Women". Provides a welcome respite from the heat. It’s free to visit the outdoor areas, but it’s really worth it to pay for entry to the conservatories. There are various pricing packages, so best to check out the website yourself.
• Singapore Botanical Gardens is our first UNESCO World Heritage site, the first and only tropical botanic garden on the list. Admission is free.
• The Merlion and the Marina Bay area. I personally recommend going at night to see the famed cityscape of Singapore all lit up (the temperature’s cooler too!). Marina Bay Sands Mall has a light and water show every night. There is also the iLight Festival going on now until 25 June with artistic light installations (mix of free and paid attractions). Bonus: Yoongi wore a Merlion Singapore t-shirt in a travel-themed Lotte Xylitol ad!
• You can also ride the Singapore Flyer for an aerial view of our city like the boys did! Admission costs $40.
• Visit our ethnic enclaves, Chinatown, Little India, Kampung Glam and Geylang Serai to see old shophouses, shop for souvenirs and try ethnic food
• One of the fanbases here, BangtanSG, has teased an ARMY event from 11-13 June. Will update when more details are released.
• Sentosa & Universal Studios Singapore theme park - you can access the island via various modes of transport with varying admission fees. Transport within the island is free.
• If you don’t want to think too hard, the best airport in the world for 12 years running is also an attraction in itself! See its dedicated section below for more information.
• Singapore is also located in the centre of Southeast Asia - if you’ve never been in this oft-forgotten region of the world, take the chance to check out our neighbouring countries as well! Malaysia can easily be reached via bus, and Indonesia via ferry.

(Note: You may want to check out Klook for discount tickets/passes)

Dining

Singapore is a food paradise with various cuisines from the local ethnic groups, as well as international ones. For Muslims, there are a lot of Muslim-owned or Halal-certified options around (look for this certificate, or the label “Muslim-owned”), including most of the fast food chains like McDonald’s/KFC/Burger King/Subway.
Carrying some cash with you (~$10 per pax) is a good idea, especially if you’re venturing out to hawker centres; while many places now have an electronic payment system in place, cash is still king in terms of versatility, and anecdotally most stores prefer cash or will charge a credit-card payment surcharge.

Where to eat?

• Most of the malls have a good selection of dining options, ranging from the (relatively affordable) multi-stall foodcourts to fast-food restaurants, cafes, and more upmarket restaurants.
  • It can get crowded during lunchtime (12-2pm) as office workers come out for their break, so try to avoid those hours if possible, or make advance reservations.
  • If you are staying/shopping in Orchard Road, Far East Plaza (level 4 & 5) and Lucky Plaza (multiple levels) have relatively more affordable food options for the area..
  • There’s a myriad of other malls in the suburban areas outside of Orchard to be explored.
• Hawker centres: A “hawker” in Singapore refers to a street food vendor, and in Singapore they’ve been centralised into food centres to create an iconic Singapore dining institution. These places are generally not air-conditioned, but they are the most affordable dining option. If you see an item on a table even if it’s something innocuous like a tissue paper packet or name-card, it means the seat's been reserved (“chop-ed” in the local slang) by people who are off queuing for their food.
  • Look for stalls with the longest lines (the most popular stalls will have long queues all day long), but most stalls should have decent food.
  • Newton Hawker Centre (near Newton MRT station) and Lau Pa Sat (near Telok AyeDowntown/Raffles Place Stations) are probably the most well-known to tourists, but beware of touts and over-charging, especially at Newton.
  • Taking the MRT out to slightly less central areas like Ang Mo Kio, Toa Payoh, Kallang, etc. should bring you to other hawker centres that cater to locals.
• Order in: GrabFood and Foodpanda are the two most popular food delivery apps with extensive coverage all around Singapore. Deliveroo is also available. Just be prepared to pay upwards of $5 delivery fee during peak periods, and the listed online prices are usually higher than in-store. The apps also have pick-up available if you’d simply like to order in advance.
• The ethnic enclaves like Kampung Glam (Malay/Muslim), Chinatown and Little India have a higher concentration of the respective ethnic cuisines, but most places in Singapore have a good mix of different local and international cuisines

What to eat?

Breakfast (These are generally very affordable options that should cost you below $10 per person, particularly if you go to food courts/hawker centres)

• Tea/coffee with kaya toast and half-boiled eggs. Available at most hawker centres (usually at the drink stalls), and chains like Ya Kun Kaya Toast and Killiney Kopitiam in malls. Order tea/coffee like a local by referring to this guide.
• Among the fast-food chains, KFC offers the more local option of chicken porridge (congee)
• Roti prata, a south-Indian flatbread (also known as paratha in India, or roti canai in Malaysia), available at most hawker centres and Indian coffee-shops
• Nasi lemak, coconut milk-flavoured rice with a variety of side dishes (usual ones: omelette, fried chicken wing/fried fish, fried anchovies).
• Beehoon, rice vermicelli with a range of toppings like fish cake, luncheon meat (spam), chicken wings, veggies etc.
• Chai Tow Kway (“carrot cake” - it’s actually radish cake), Tau Huey (soya bean curd pudding) + Youtiao (chinese fried dough)
• Mee Rebus, a Malay noodle dish with thick & spicy potato-based gravy topped with hard-boiled egg, bean sprouts, fried shallots, tau kwa (fried beancurd) and spring onions

Lunch & dinner

• Chilli crab: I don’t have any personal recommendations, and it could be costly because the crabs are usually charged by weight, which may vary daily. The link gives a run-down of some popular places
• Hainanese chicken rice: Again, no personal recommendations, but you can find this in most foodcourts and hawker centres. You should be able to find one of these for $5 or less.
• Murtabak/Briyani: My favourite is ZamZam Restaurant (est, 1908) at North Bridge Road in the Muslim enclave of Kampung Glam, but there is a whole row of Singapore-Indian restaurants serving a similar menu there
• Everything under the sun :) Google maps & data coverage generally works well in most parts of Singapore, so search & explore! Some sites you can start at include Chope & Burpple.

Snacks

• A must try, it’s sold by any ice cream man you see roaming around with a popup like this
• We have a ton of bubble tea (boba) stores if you’re craving it, you’d probably find a bubble tea store or two within 20mins of walking anywhere. Koi/Gongcha/LiHo are quite standard options, and then there’s others like Playmade/Chichasansen with their own unique points. Here’s a list with 61 of them...
• There’re plenty of 7-11s and convenience stores around, as well as “mama shops” around public residential housing.

Getting Around

Singapore has a great public transport system. It’s really easy & cheap to get around on the MRT (mass rapid transit trains) and buses. Use Google Maps or the City Mapper app to navigate yourself and get route recommendations (the latter also has transport arrival timings and fare estimates. It also works in many cities globally, so is very useful for tourists). Various transport passes are available for tourists, but you can also use your contactless credit cards (Visa and Mastercard) to pay for the fares (no registration required).
In general, using the Circle Line (yellow) or Downtown Line (blue) should get you to most tourist attractions. Orchard Road (main shopping belt) can be accessed via the North South Line (red), between Orchard and Somerset MRT stations. Map for reference, with links to versions in Chinese/Malay/Tamil available for download.
Taxis and ride-hailing cars: We have Grab and Gojek in place of Uber.

• The largest local taxi fleet - the blue Comfort Cabs - also have their own ride-hailing app to compete, although they can also operate via the traditional meter & can be booked via phone call/flagged down as usual. Fares can be paid via cash post-ride or credit card for all these private car options.
• Ride-hailing tends to be very expensive. At peak periods, ride-hailing services could be even more expensive than taxis, but at least you know the price beforehand. All malls have a taxi stand where you can stand in queue and hop on the next available cab. Queues can be long at morning and evening peak periods, so avoid taking cabs then if you can.

General navigation
All signs are in English, and the locals - esp the younger generation - are able to speak English fluently. If you’re really lost, feel free to approach others to ask for help! People are generally friendly and helpful despite initial appearances :)
As a side note: in general, if Google Maps is asking you to circle around a building to get somewhere - don’t. You can cut through most places on the ground floor quite easily, even the residential buildings (unless they’re private properties like condominiums/landed housing). MRT stations are connected to a good number of places via sheltered corridors if they’re nearby enough. Enjoy the aircon & shade instead of walking outside in the heat if you can.

Shopping

• Orchard Road is our main shopping belt, running from Orchard to Somerset MRT stations. You can find many shopping malls there, with collections ranging from upmarket to fast fashion. Check out Design Orchard, a retail space for fashion and lifestyle items by Singapore designers.
• For an old-style emporium experience drop by Mustafa Centre. It used to be open 24 hours but this was disrupted by COVID19 and now it is only open until 2am (best place for late night shopping!). It's not a glitzy mall, but has crowded aisles chock full of all manners of things, including snacks and souvenirs (avoid going on Sundays when it gets super crowded with migrant workers on their day off).
• Already mentioned above are the ethnic enclaves Chinatown, Little India, Kampung Glam and Geylang Serai with smaller standalone shops. Special mention for Haji Lane in the Kampung Glam area, a small street with cute boutiques.
• The many, many other malls scattered across the country - a brief list. For example, Paya Lebar alone (just another station up from Dakota!) is connected to several malls like Paya Lebar Quarter (PLQ), PLQ 2, PL Square, Singpost centre, and a couple more within a 5-mins’ walk (Tanjong Katong Complex, City Plaza, KINEX etc.).

Weathewhat to wear

The weather is especially hot these days (max temp of up to 35 degrees celsius, or 95 Fahrenheit), with possible spurts of heavy rain at certain times of day, so dress light and carry an umbrella (most places do have sheltered walkways between buildings and bus-stops/MRT stations though, so don’t worry too much about getting around in the rain). Mall air-conditioning can be cold, so hv another layer (e.g. cardigan/wrap/scarf) on hand. Remember to hydrate frequently & avoid staying outdoors for too long!

Airport

• Singapore Changi Airport is often voted by travellers as the best airport in the world, with lots of shopping, dining and leisure options in the various terminals. BTS (except Jin who took a different flight) stopped over at Changi Airport on the way to New Zealand for Bon Voyage 4 (airport lounge scenes shown in Episode 1)! While you may not have access to the business class lounge like them, there are various other options to rest and hangout, like the many gardens (some even accessible from the public areas) and even a free 24h cinema (Terminal 3 transit area).
• Jewel Changi Airport which is attached to Terminal 1 is an attraction in itself. It's worth arriving 2-3 hours earlier than your flight check-in time to grab a meal and have a look around Jewel. A particular highlight is to take the skytrain between Terminals 2 and 3, cutting across the centre of Jewel, to get a spectacular view of the indoor waterfall. There is also shopping aplenty (Tip: NTUC Fairprice supermarket in Jewel has a nice selection of food and non-food souvenirs which are pretty affordable).
• There are various transport options for getting to the city from the airport. Public transport like MRT is convenient if you are travelling light, else there is a shuttle service to selected downtown hotels. Taxis and ride-hire cars can be expensive, especially with the airport surcharge.
• Sort of related, Yoongi gave a shout out to our national airlines (Singapore Airlines) for its great seat and amenities in business class in BV4! (He said: let's always fly Singapore Airlines in the future!). The airlines must have taken notice, because they recently announced that they would be adding BTS content like songs, MVs, LY New York concert, and Break The Silence docu in their in-flight entertainment system to commemorate BTS' 10th anniversary. An ARMY also spotted a write-up abt BTS in their in-flight magazine.

We’ve tried to achieve a balance between being succinct and informative, but certainly the above info is not exhaustive. So do feel free to ask in the comments below if the info you need is not here! Fellow SG ARMY, or those familiar with Singapore, feel free to chime in!

The first question is, are there any Greek beliefs in ancient Greek polytheism, I know that modern Greece is an orthodox country, but are there any Greeks who choose to believe in religion in ancient Greece because of nationalism, and perform public sacrifices? The second question is, what did the Greeks think of the Roman Empire? Because I know that Rome conquered ancient Greece and put a halt to the great culture of ancient Greece, do any Greeks resent the Roman Empire? The third question is how the Greeks view their rivalry with the Turks, whose founding father, Mustafa Kemal Atatürk, I know, is highly controversial in Greece Fourth, what do modern Greeks of Jesus think of the Ancient Greeks? Would you consider them heretics? Finally, are there any Greeks who feel lost in the contrast between modern and ancient Greece and feel that modern Greece should once again become a beacon of world culture? I would appreciate it if you could answer，thank you！

​
Turkish President Recep Tayyip Erdogan celebrated his electoral victory. This symbolic action emphasizes Erdogan's capacity to combine nationalism and religion, which has alarmed both internal critics and outside observers. In this opinion article, we will examine the probable repercussions of Erdogan's blending of nationalism and religion for Turkish democracy, social cohesion, and foreign relations.
Turkey has a lengthy history of secularism that dates back to the changes that Mustafa Kemal Ataturk instituted at the beginning of the 20th century. Erdogan's embrace of religious iconography and speech, however, poses a challenge to the secular pillars on which modern Turkey was established. Erdogan blurs the barrier between state and church by connecting his political triumphs with religious landmarks, potentially endangering the values of equal citizenship and religious freedom.
The values of tolerance, plurality, and the defense of individual rights are the bedrock of a strong democracy. However, there are worries that Turkey's democratic ideals would be undermined as a result of Erdogan's consolidation of power and his use of nationalism and religion as weapons of political mobilization. Critics contend that he may squelch opposition, restrict press freedom, and suppress dissent thanks to this fusion, furthering the hostile environment against pluralism and democratic checks and balances.

Merhabalar! Ben alternatif tarih janrasıyla uğraşan bir amatör yazarım. Bugün sizinle 27 Mayıs üzerine yazdığım alternatif tarih metnini paylaşmak istiyorum. Yorumlarınızı bekliyorum, iyi okumalar!
Bildiğiniz gibi 27 Mayıs 1960 Darbesi yapıldıktan sonra idareyi devralan Millî Birlik Komitesi, iktidarda kalmak isteyen ve kışlaya çekilmek isteyen subaylar arasında bir bölünme yaşamış, akabinde Silahlı Kuvvetler Birliği'nin de dahliyle 56 yıl sürecek olan bir askerî vesayet dönemi başlamıştı.
Sanılanın aksine 27 Mayıs planlanma aşamasındayken özellikle de 1957 - 1960 yılları arasında, darbeyi planlayan örgütün içindeki subaylar bir siyasi parti kurarak seçimlere katılmayı planlıyordu. Partinin ismi ve programı dahi binbaşı Şefik Soyuyüce tarafından hazırlanmıştı. Ancak darbeden sonra daha rütbeli bir general olan Cemal Gürsel komitenin başına geçince ve ülkenin içinde bulunduğu siyasi kriz bir an önce seçimden başka olanak bırakmayınca komite üyelerinin partileşme fikri de gerçekleşmedi.
Bu senaryoda olayların gidişatını biraz değiştirelim; 4 Mayıs 1960 ayında komitenin başına geçen Tümgeneral Cemal Madanoğlu, siyasi zekası ve hitabet yeteneği yüksek birisi olsun. Komite üyesi subaylar(ın bir kısmı) sosyalist düşüncelerden etkilenmemiş ve hepsi az çok milliyetçi, serbest piyasacı eksende olsunlar...
Tümgeneral Cemal Madanoğlu, 4 Mayıs 1960'ta ihtilalci grubun liderliğine getirildikten sonra, zorunlu izne ayrılan Orgeneral Cemal Gürsel artık grup üzerindeki etkinliğini kaybetmişti. 27 Mayıs 1690 Askeri Darbesi yapıldıktan sonra Tümgeneral Cemal Madanoğlu, Millî Birlik Komitesi Başkanı ve Devlet başkanı sıfatıyla ülke yönetimini üstlenmiş ve ülkenin yeni anayasasını hazırlamak üzere Sıddık Sami Onar başkanlığında 9 kişilik bir komisyon kurdurmuştu.
Darbeye katılan tuğgeneral Burhanettin Uluç, ordudan emekliye ayrılarak başbakanlığa getirilir ve sivil bakanlardan oluşan bir geçiş hükûmeti kurar. Adnan Menderes ve Celal Bayar'ın da dahil olduğu 67 kişilik devril devlet erkânı, aileleriyle beraber İsviçre'de bulunan Türkiye Büyükelçiliği'ne götürülürler. Devrik hükûmet yetkilileri, 1971 yılına kadar siyasi sığınmacı sıfatıyla İsviçre'de kalırlar.
Kurmay albay Alparslan Türkeş'in "Hükûmeti İsmet Paşaya teslim etmemek" ısrarlarına karşın Madanoğlu, komite üyelerini teskin ederek Eylül 1960'ta MBK üyelerini ordudan emekliye ayrılmaya ikna eder. Böylelikle komite sivil bir kimlik kazanır. 12 Şubat 1961'de Cemal Madanoğlu'nun genel başkanlığında "Milli Birlik Partisi" kurulur.
15 Ekim 1961 Genel Seçimleri'nde Milli Birlik Partisi, %33 oy alır ancak hükûmeti kuracak çoğunluğa ulaşamazlar. Meclis açıldıktan sonra CHP-MBP Koalisyonu kurulur. Savunma Bakanlığı, Dışişleri Bakanlığı gibi kritik mevkileri MBP teslim almıştır. Genel seçimlerde Talat Aydemir, Faruk Güventürk, Faruk Gürler, Refik Tulga, Muhsin Batur gibi 27 Mayıs'ın simge isimlerinden olan subaylar, ordudan emekliye ayrılır ve MBP milletvekili olarak meclise girerler.
53 yaşında genç bir siyasetçi olan Cemal Madanoğlu, daha öncesinde görülmemiş Amerikanvari bir seçim kampanyasıyla Anadolu'nun tozunu atmış, Menderes'i ABD ile iş tutan bir firavun olmakla suçlayıp MBP'yi İslam'ın mücahidleri olarak tanıtmayı başarmıştır.
5 Haziran 1964'te Dışişleri bakanı Suphi Karaman, ABD Başkanı Lyndon B. Johnson'u Türkiye Silahlı Kuvvetleri'nin Kıbrıs'a karşı gerçekleştireceği harekâtı desteklemeye ikna eder. Amaç Yunanistan'da bir kriz oluşturarak amerikancı bir cuntanın darbeyle iş başa gelmesini sağlamaktır. Türkiye, ABD desteğiyle Kıbrıs'ı işgal eder. Adadaki Rum nüfusunu Yunanistan'a göndererek bölgede kukla bir hükûmet kurarlar. Planlar tutar ve 21 Nisan 1965'te Albay Yorgo Papadopulos liderliğinde bir grup yönetime el koyarak Yunanistan'da 2003 yılına kadar sürecek bir askeri diktatörlük başlatırlar. Bu diktatörlük, Yunanistan'ın NATO ve AB'ye katılmasını sekteye uğratarak Yunanistan'ı Avrupa'nın "failed state"i haline getirecektir.
Kıbrıs Barış Harekâtı'ndan sonra MBP, zaferin faturasını kendisine keser. Bir yandan CHP ile koalisyon ortağı olan MBP, meydanlarda "Din Düşmanı" CHP'yi Rumlarla iş birliği yapmakla suçlar, onlara göre bütün harekât Milli Birlik Partisi'nin kararlılığı sayesinde başarıya ulaşabilmiştir.
1965'te yapılan genel seçimlerde MBP, %52 oy alarak tek başına iktidara gelir. Türkiye'de çift partili demokratik anlayışın başladığı mihenk taşı işte bu seçimler olacaktır.
TÜRKİYE BAŞBAKANLARI LİSTESİ
İsmet İnönü (1923 – 1924, 1925 – 1937) (CHP)
Fethi Okyar (1924 – 1925) (CHP)
Celal Bayar (1937 – 1939) (CHP)
Refik Saydam (1939 – 1942) (CHP)
Şükrü Saraçoğlu (1942 – 1946) (CHP)
Recep Peker (1946 – 1947) (CHP)
Hasan Saka (1947 – 1949) (CHP)
Şemsettin Günaltay (1949 – 1950) (CHP)
Adnan Menderes (1950 – 1960) (DP)
Burhanettin Uluç (1960 – 1961) (Bağımsız)
İsmail Rüştü Aksal (1961 – 1965) (CHP)
Cemal Madanoğlu (1965 – 1973) (MBP)
Bülent Ecevit (1973 – 1979) (CHP)
Sadi Bekter (1979 – 1980) (Bağımsız)
Şefik Soyuyüce (1980 – 1991) (MBP)
Muzaffer Özdağ (1991 – 1993) (MBP)
Numan Esin (1993 – 1999) (MBP)
Murat Karayalçın (1999 – 2011) (CHP)
Ali Babacan (2011 – 2019) (MBP)
Özgür Özel (2019 – 2022) (CHP)
Bilge Yılmaz (2022 – 2023) (MBP)
Süheyl Batum (2023) (Bağımsız)
Ekrem İmamoğlu (2023 - …) (CHP)
​
TÜRKİYE CUMHURBAŞKANLARI LİSTESİ
Mustafa Kemal Atatürk (1923 – 1938)
İsmet İnönü (1938 – 1950)
Celal Bayar (1950 – 1960)
Sıddık Sami Onar (1961 – 1971)
Yusuf Ziya Önder (1971 – 1981)
Fethi Çelikbaş (1981 – 1991)
Kamran İnan (1991 – 2001)
İsmail Cem (2001 – 2007)
Yılmaz Büyükerşen (2006 – 2017)
Selma Kavaf (2017 - …)

Merhabalar! Ben alternatif tarih janrasıyla uğraşan bir amatör yazarım. Bugün sizinle 27 Mayıs üzerine yazdığım alternatif tarih metnini paylaşmak istiyorum. Yorumlarınızı bekliyorum, iyi okumalar!
Bildiğiniz gibi 27 Mayıs 1960 Darbesi yapıldıktan sonra idareyi devralan Millî Birlik Komitesi, iktidarda kalmak isteyen ve kışlaya çekilmek isteyen subaylar arasında bir bölünme yaşamış, akabinde Silahlı Kuvvetler Birliği'nin de dahliyle 56 yıl sürecek olan bir askerî vesayet dönemi başlamıştı.
Sanılanın aksine 27 Mayıs planlanma aşamasındayken özellikle de 1957 - 1960 yılları arasında, darbeyi planlayan örgütün içindeki subaylar bir siyasi parti kurarak seçimlere katılmayı planlıyordu. Partinin ismi ve programı dahi binbaşı Şefik Soyuyüce tarafından hazırlanmıştı. Ancak darbeden sonra daha rütbeli bir general olan Cemal Gürsel komitenin başına geçince ve ülkenin içinde bulunduğu siyasi kriz bir an önce seçimden başka olanak bırakmayınca komite üyelerinin partileşme fikri de gerçekleşmedi.
Bu senaryoda olayların gidişatını biraz değiştirelim; 4 Mayıs 1960 ayında komitenin başına geçen Tümgeneral Cemal Madanoğlu, siyasi zekası ve hitabet yeteneği yüksek birisi olsun. Komite üyesi subaylar(ın bir kısmı) sosyalist düşüncelerden etkilenmemiş ve hepsi az çok milliyetçi, serbest piyasacı eksende olsunlar...
Tümgeneral Cemal Madanoğlu, 4 Mayıs 1960'ta ihtilalci grubun liderliğine getirildikten sonra, zorunlu izne ayrılan Orgeneral Cemal Gürsel artık grup üzerindeki etkinliğini kaybetmişti. 27 Mayıs 1690 Askeri Darbesi yapıldıktan sonra Tümgeneral Cemal Madanoğlu, Millî Birlik Komitesi Başkanı ve Devlet başkanı sıfatıyla ülke yönetimini üstlenmiş ve ülkenin yeni anayasasını hazırlamak üzere Sıddık Sami Onar başkanlığında 9 kişilik bir komisyon kurdurmuştu.
Darbeye katılan tuğgeneral Burhanettin Uluç, ordudan emekliye ayrılarak başbakanlığa getirilir ve sivil bakanlardan oluşan bir geçiş hükûmeti kurar. Adnan Menderes ve Celal Bayar'ın da dahil olduğu 67 kişilik devril devlet erkânı, aileleriyle beraber İsviçre'de bulunan Türkiye Büyükelçiliği'ne götürülürler. Devrik hükûmet yetkilileri, 1971 yılına kadar siyasi sığınmacı sıfatıyla İsviçre'de kalırlar.
Kurmay albay Alparslan Türkeş'in "Hükûmeti İsmet Paşaya teslim etmemek" ısrarlarına karşın Madanoğlu, komite üyelerini teskin ederek Eylül 1960'ta MBK üyelerini ordudan emekliye ayrılmaya ikna eder. Böylelikle komite sivil bir kimlik kazanır. 12 Şubat 1961'de Cemal Madanoğlu'nun genel başkanlığında "Milli Birlik Partisi" kurulur.
15 Ekim 1961 Genel Seçimleri'nde Milli Birlik Partisi, %33 oy alır ancak hükûmeti kuracak çoğunluğa ulaşamazlar. Meclis açıldıktan sonra CHP-MBP Koalisyonu kurulur. Savunma Bakanlığı, Dışişleri Bakanlığı gibi kritik mevkileri MBP teslim almıştır. Genel seçimlerde Talat Aydemir, Faruk Güventürk, Faruk Gürler, Refik Tulga, Muhsin Batur gibi 27 Mayıs'ın simge isimlerinden olan subaylar, ordudan emekliye ayrılır ve MBP milletvekili olarak meclise girerler.
53 yaşında genç bir siyasetçi olan Cemal Madanoğlu, daha öncesinde görülmemiş Amerikanvari bir seçim kampanyasıyla Anadolu'nun tozunu atmış, Menderes'i ABD ile iş tutan bir firavun olmakla suçlayıp MBP'yi İslam'ın mücahidleri olarak tanıtmayı başarmıştır.
5 Haziran 1964'te Dışişleri bakanı Suphi Karaman, ABD Başkanı Lyndon B. Johnson'u Türkiye Silahlı Kuvvetleri'nin Kıbrıs'a karşı gerçekleştireceği harekâtı desteklemeye ikna eder. Amaç Yunanistan'da bir kriz oluşturarak amerikancı bir cuntanın darbeyle iş başa gelmesini sağlamaktır. Türkiye, ABD desteğiyle Kıbrıs'ı işgal eder. Adadaki Rum nüfusunu Yunanistan'a göndererek bölgede kukla bir hükûmet kurarlar. Planlar tutar ve 21 Nisan 1965'te Albay Yorgo Papadopulos liderliğinde bir grup yönetime el koyarak Yunanistan'da 2003 yılına kadar sürecek bir askeri diktatörlük başlatırlar. Bu diktatörlük, Yunanistan'ın NATO ve AB'ye katılmasını sekteye uğratarak Yunanistan'ı Avrupa'nın "failed state"i haline getirecektir.
Kıbrıs Barış Harekâtı'ndan sonra MBP, zaferin faturasını kendisine keser. Bir yandan CHP ile koalisyon ortağı olan MBP, meydanlarda "Din Düşmanı" CHP'yi Rumlarla iş birliği yapmakla suçlar, onlara göre bütün harekât Milli Birlik Partisi'nin kararlılığı sayesinde başarıya ulaşabilmiştir. 1965'te yapılan genel seçimlerde MBP, %52 oy alarak tek başına iktidara gelir. Türkiye'de çift partili demokratik anlayışın başladığı mihenk taşı işte bu seçimler olacaktır.
TÜRKİYE BAŞBAKANLARI LİSTESİ İsmet İnönü (1923 – 1924, 1925 – 1937) (CHP) Fethi Okyar (1924 – 1925) (CHP) Celal Bayar (1937 – 1939) (CHP) Refik Saydam (1939 – 1942) (CHP) Şükrü Saraçoğlu (1942 – 1946) (CHP) Recep Peker (1946 – 1947) (CHP) Hasan Saka (1947 – 1949) (CHP) Şemsettin Günaltay (1949 – 1950) (CHP) Adnan Menderes (1950 – 1960) (DP) Burhanettin Uluç (1960 – 1961) (Bağımsız) İsmail Rüştü Aksal (1961 – 1965) (CHP) Cemal Madanoğlu (1965 – 1973) (MBP) Bülent Ecevit (1973 – 1979) (CHP) Sadi Bekter (1979 – 1980) (Bağımsız) Şefik Soyuyüce (1980 – 1991) (MBP) Muzaffer Özdağ (1991 – 1993) (MBP) Numan Esin (1993 – 1999) (MBP) Murat Karayalçın (1999 – 2011) (CHP) Ali Babacan (2011 – 2019) (MBP) Özgür Özel (2019 – 2022) (CHP) Bilge Yılmaz (2022 – 2023) (MBP) Süheyl Batum (2023) (Bağımsız) Ekrem İmamoğlu (2023 - …) (CHP)
TÜRKİYE CUMHURBAŞKANLARI LİSTESİ Mustafa Kemal Atatürk (1923 – 1938) İsmet İnönü (1938 – 1950) Celal Bayar (1950 – 1960) Sıddık Sami Onar (1961 – 1971) Yusuf Ziya Önder (1971 – 1981) Fethi Çelikbaş (1981 – 1991) Kamran İnan (1991 – 2001) İsmail Cem (2001 – 2007) Yılmaz Büyükerşen (2006 – 2017) Selma Kavaf (2017 - …)

Merhabalar! Ben alternatif tarih janrasıyla uğraşan bir amatör yazarım. Bugün sizinle 27 Mayıs üzerine yazdığım alternatif tarih metnini paylaşmak istiyorum. Yorumlarınızı bekliyorum, iyi okumalar!
Bildiğiniz gibi 27 Mayıs 1960 Darbesi yapıldıktan sonra idareyi devralan Millî Birlik Komitesi, iktidarda kalmak isteyen ve kışlaya çekilmek isteyen subaylar arasında bir bölünme yaşamış, akabinde Silahlı Kuvvetler Birliği'nin de dahliyle 56 yıl sürecek olan bir askerî vesayet dönemi başlamıştı. Sanılanın aksine 27 Mayıs planlanma aşamasındayken özellikle de 1957 - 1960 yılları arasında, darbeyi planlayan örgütün içindeki subaylar bir siyasi parti kurarak seçimlere katılmayı planlıyordu. Partinin ismi ve programı dahi binbaşı Şefik Soyuyüce tarafından hazırlanmıştı. Ancak darbeden sonra daha rütbeli bir general olan Cemal Gürsel komitenin başına geçince ve ülkenin içinde bulunduğu siyasi kriz bir an önce seçimden başka olanak bırakmayınca komite üyelerinin partileşme fikri de gerçekleşmedi.
Bu senaryoda olayların gidişatını biraz değiştirelim; 4 Mayıs 1960 ayında komitenin başına geçen Tümgeneral Cemal Madanoğlu, siyasi zekası ve hitabet yeteneği yüksek birisi olsun. Komite üyesi subaylar(ın bir kısmı) sosyalist düşüncelerden etkilenmemiş ve hepsi az çok milliyetçi, serbest piyasacı eksende olsunlar...
Tümgeneral Cemal Madanoğlu, 4 Mayıs 1960'ta ihtilalci grubun liderliğine getirildikten sonra, zorunlu izne ayrılan Orgeneral Cemal Gürsel artık grup üzerindeki etkinliğini kaybetmişti. 27 Mayıs 1690 Askeri Darbesi yapıldıktan sonra Tümgeneral Cemal Madanoğlu, Millî Birlik Komitesi Başkanı ve Devlet başkanı sıfatıyla ülke yönetimini üstlenmiş ve ülkenin yeni anayasasını hazırlamak üzere Sıddık Sami Onar başkanlığında 9 kişilik bir komisyon kurdurmuştu.
Darbeye katılan tuğgeneral Burhanettin Uluç, ordudan emekliye ayrılarak başbakanlığa getirilir ve sivil bakanlardan oluşan bir geçiş hükûmeti kurar. Adnan Menderes ve Celal Bayar'ın da dahil olduğu 67 kişilik devril devlet erkânı, aileleriyle beraber İsviçre'de bulunan Türkiye Büyükelçiliği'ne götürülürler. Devrik hükûmet yetkilileri, 1971 yılına kadar siyasi sığınmacı sıfatıyla İsviçre'de kalırlar.Kurmay albay Alparslan Türkeş'in "Hükûmeti İsmet Paşaya teslim etmemek" ısrarlarına karşın Madanoğlu, komite üyelerini teskin ederek Eylül 1960'ta MBK üyelerini ordudan emekliye ayrılmaya ikna eder. Böylelikle komite sivil bir kimlik kazanır.
12 Şubat 1961'de Cemal Madanoğlu'nun genel başkanlığında "Milli Birlik Partisi" kurulur.15 Ekim 1961 Genel Seçimleri'nde Milli Birlik Partisi, %33 oy alır ancak hükûmeti kuracak çoğunluğa ulaşamazlar. Meclis açıldıktan sonra CHP-MBP Koalisyonu kurulur. Savunma Bakanlığı, Dışişleri Bakanlığı gibi kritik mevkileri MBP teslim almıştır. Genel seçimlerde Talat Aydemir, Faruk Güventürk, Faruk Gürler, Refik Tulga, Muhsin Batur gibi 27 Mayıs'ın simge isimlerinden olan subaylar, ordudan emekliye ayrılır ve MBP milletvekili olarak meclise girerler.
53 yaşında genç bir siyasetçi olan Cemal Madanoğlu, daha öncesinde görülmemiş Amerikanvari bir seçim kampanyasıyla Anadolu'nun tozunu atmış, Menderes'i ABD ile iş tutan bir firavun olmakla suçlayıp MBP'yi İslam'ın mücahidleri olarak tanıtmayı başarmıştır.
5 Haziran 1964'te Dışişleri bakanı Suphi Karaman, ABD Başkanı Lyndon B. Johnson'u Türkiye Silahlı Kuvvetleri'nin Kıbrıs'a karşı gerçekleştireceği harekâtı desteklemeye ikna eder. Amaç Yunanistan'da bir kriz oluşturarak amerikancı bir cuntanın darbeyle iş başa gelmesini sağlamaktır. Türkiye, ABD desteğiyle Kıbrıs'ı işgal eder. Adadaki Rum nüfusunu Yunanistan'a göndererek bölgede kukla bir hükûmet kurarlar. Planlar tutar ve 21 Nisan 1965'te Albay Yorgo Papadopulos liderliğinde bir grup yönetime el koyarak Yunanistan'da 2003 yılına kadar sürecek bir askeri diktatörlük başlatırlar. Bu diktatörlük, Yunanistan'ın NATO ve AB'ye katılmasını sekteye uğratarak Yunanistan'ı Avrupa'nın "failed state"i haline getirecektir.
Kıbrıs Barış Harekâtı'ndan sonra MBP, zaferin faturasını kendisine keser. Bir yandan CHP ile koalisyon ortağı olan MBP, meydanlarda "Din Düşmanı" CHP'yi Rumlarla iş birliği yapmakla suçlar, onlara göre bütün harekât Milli Birlik Partisi'nin kararlılığı sayesinde başarıya ulaşabilmiştir.
1965'te yapılan genel seçimlerde MBP, %52 oy alarak tek başına iktidara gelir. Türkiye'de çift partili demokratik anlayışın başladığı mihenk taşı işte bu seçimler olacaktır.
TÜRKİYE BAŞBAKANLARI LİSTESİ
İsmet İnönü (1923 – 1924, 1925 – 1937) (CHP) Fethi Okyar (1924 – 1925) (CHP) Celal Bayar (1937 – 1939) (CHP) Refik Saydam (1939 – 1942) (CHP) Şükrü Saraçoğlu (1942 – 1946) (CHP) Recep Peker (1946 – 1947) (CHP) Hasan Saka (1947 – 1949) (CHP) Şemsettin Günaltay (1949 – 1950) (CHP) Adnan Menderes (1950 – 1960) (DP) Burhanettin Uluç (1960 – 1961) (Bağımsız) İsmail Rüştü Aksal (1961 – 1965) (CHP) Cemal Madanoğlu (1965 – 1973) (MBP) Bülent Ecevit (1973 – 1979) (CHP) Sadi Bekter (1979 – 1980) (Bağımsız) Şefik Soyuyüce (1980 – 1991) (MBP) Muzaffer Özdağ (1991 – 1993) (MBP) Numan Esin (1993 – 1999) (MBP) Murat Karayalçın (1999 – 2011) (CHP) Ali Babacan (2011 – 2019) (MBP) Özgür Özel (2019 – 2022) (CHP) Bilge Yılmaz (2022 – 2023) (MBP) Süheyl Batum (2023) (Bağımsız) Ekrem İmamoğlu (2023 - …) (CHP)
TÜRKİYE CUMHURBAŞKANLARI LİSTESİ Mustafa Kemal Atatürk (1923 – 1938) İsmet İnönü (1938 – 1950) Celal Bayar (1950 – 1960) Sıddık Sami Onar (1961 – 1971) Yusuf Ziya Önder (1971 – 1981) Fethi Çelikbaş (1981 – 1991) Kamran İnan (1991 – 2001) İsmail Cem (2001 – 2007) Yılmaz Büyükerşen (2006 – 2017) Selma Kavaf (2017 - …)

How different would the great war play out?
I think the entente wouldve proceeded to attack constantinople and knock the ottomans out of the war early on if they had succeded
This would mean that france and britain could give russia much needed supplies such as guns etc
However would mustafa kemal be captured? If so, I think the entente could then imperialize turkey.
But what do y'all think?

Merhabalar! Ben alternatif tarih janrasıyla uğraşan bir amatör yazarım. Bugün sizinle 27 Mayıs üzerine yazdığım alternatif tarih metnini paylaşmak istiyorum. Yorumlarınızı bekliyorum, iyi okumalar!
Bildiğiniz gibi 27 Mayıs 1960 Darbesi yapıldıktan sonra idareyi devralan Millî Birlik Komitesi, iktidarda kalmak isteyen ve kışlaya çekilmek isteyen subaylar arasında bir bölünme yaşamış, akabinde Silahlı Kuvvetler Birliği'nin de dahliyle 56 yıl sürecek olan bir askerî vesayet dönemi başlamıştı.
Sanılanın aksine 27 Mayıs planlanma aşamasındayken özellikle de 1957 - 1960 yılları arasında, darbeyi planlayan örgütün içindeki subaylar bir siyasi parti kurarak seçimlere katılmayı planlıyordu. Partinin ismi ve programı dahi binbaşı Şefik Soyuyüce tarafından hazırlanmıştı. Ancak darbeden sonra daha rütbeli bir general olan Cemal Gürsel komitenin başına geçince ve ülkenin içinde bulunduğu siyasi kriz bir an önce seçimden başka olanak bırakmayınca komite üyelerinin partileşme fikri de gerçekleşmedi.
Bu senaryoda olayların gidişatını biraz değiştirelim; 4 Mayıs 1960 ayında komitenin başına geçen Tümgeneral Cemal Madanoğlu, siyasi zekası ve hitabet yeteneği yüksek birisi olsun. Komite üyesi subaylar(ın bir kısmı) sosyalist düşüncelerden etkilenmemiş ve hepsi az çok milliyetçi, serbest piyasacı eksende olsunlar...
Tümgeneral Cemal Madanoğlu, 4 Mayıs 1960'ta ihtilalci grubun liderliğine getirildikten sonra, zorunlu izne ayrılan Orgeneral Cemal Gürsel artık grup üzerindeki etkinliğini kaybetmişti. 27 Mayıs 1690 Askeri Darbesi yapıldıktan sonra Tümgeneral Cemal Madanoğlu, Millî Birlik Komitesi Başkanı ve Devlet başkanı sıfatıyla ülke yönetimini üstlenmiş ve ülkenin yeni anayasasını hazırlamak üzere Sıddık Sami Onar başkanlığında 9 kişilik bir komisyon kurdurmuştu.
Darbeye katılan tuğgeneral Burhanettin Uluç, ordudan emekliye ayrılarak başbakanlığa getirilir ve sivil bakanlardan oluşan bir geçiş hükûmeti kurar. Adnan Menderes ve Celal Bayar'ın da dahil olduğu 67 kişilik devril devlet erkânı, aileleriyle beraber İsviçre'de bulunan Türkiye Büyükelçiliği'ne götürülürler. Devrik hükûmet yetkilileri, 1971 yılına kadar siyasi sığınmacı sıfatıyla İsviçre'de kalırlar.
Kurmay albay Alparslan Türkeş'in "Hükûmeti İsmet Paşaya teslim etmemek" ısrarlarına karşın Madanoğlu, komite üyelerini teskin ederek Eylül 1960'ta MBK üyelerini ordudan emekliye ayrılmaya ikna eder. Böylelikle komite sivil bir kimlik kazanır. 12 Şubat 1961'de Cemal Madanoğlu'nun genel başkanlığında "Milli Birlik Partisi" kurulur.
15 Ekim 1961 Genel Seçimleri'nde Milli Birlik Partisi, %33 oy alır ancak hükûmeti kuracak çoğunluğa ulaşamazlar. Meclis açıldıktan sonra CHP-MBP Koalisyonu kurulur. Savunma Bakanlığı, Dışişleri Bakanlığı gibi kritik mevkileri MBP teslim almıştır. Genel seçimlerde Talat Aydemir, Faruk Güventürk, Faruk Gürler, Refik Tulga, Muhsin Batur gibi 27 Mayıs'ın simge isimlerinden olan subaylar, ordudan emekliye ayrılır ve MBP milletvekili olarak meclise girerler.
53 yaşında genç bir siyasetçi olan Cemal Madanoğlu, daha öncesinde görülmemiş Amerikanvari bir seçim kampanyasıyla Anadolu'nun tozunu atmış, Menderes'i ABD ile iş tutan bir firavun olmakla suçlayıp MBP'yi İslam'ın mücahidleri olarak tanıtmayı başarmıştır.
5 Haziran 1964'te Dışişleri bakanı Suphi Karaman, ABD Başkanı Lyndon B. Johnson'u Türkiye Silahlı Kuvvetleri'nin Kıbrıs'a karşı gerçekleştireceği harekâtı desteklemeye ikna eder. Amaç Yunanistan'da bir kriz oluşturarak amerikancı bir cuntanın darbeyle iş başa gelmesini sağlamaktır. Türkiye, ABD desteğiyle Kıbrıs'ı işgal eder. Adadaki Rum nüfusunu Yunanistan'a göndererek bölgede kukla bir hükûmet kurarlar. Planlar tutar ve 21 Nisan 1965'te Albay Yorgo Papadopulos liderliğinde bir grup yönetime el koyarak Yunanistan'da 2003 yılına kadar sürecek bir askeri diktatörlük başlatırlar. Bu diktatörlük, Yunanistan'ın NATO ve AB'ye katılmasını sekteye uğratarak Yunanistan'ı Avrupa'nın "failed state"i haline getirecektir.
Kıbrıs Barış Harekâtı'ndan sonra MBP, zaferin faturasını kendisine keser. Bir yandan CHP ile koalisyon ortağı olan MBP, meydanlarda "Din Düşmanı" CHP'yi Rumlarla iş birliği yapmakla suçlar, onlara göre bütün harekât Milli Birlik Partisi'nin kararlılığı sayesinde başarıya ulaşabilmiştir.
1965'te yapılan genel seçimlerde MBP, %52 oy alarak tek başına iktidara gelir. Türkiye'de çift partili demokratik anlayışın başladığı mihenk taşı işte bu seçimler olacaktır.
TÜRKİYE BAŞBAKANLARI LİSTESİ
İsmet İnönü (1923 – 1924, 1925 – 1937) (CHP)
Fethi Okyar (1924 – 1925) (CHP)
Celal Bayar (1937 – 1939) (CHP)
Refik Saydam (1939 – 1942) (CHP)
Şükrü Saraçoğlu (1942 – 1946) (CHP)
Recep Peker (1946 – 1947) (CHP)
Hasan Saka (1947 – 1949) (CHP)
Şemsettin Günaltay (1949 – 1950) (CHP)
Adnan Menderes (1950 – 1960) (DP)
Burhanettin Uluç (1960 – 1961) (Bağımsız)
İsmail Rüştü Aksal (1961 – 1965) (CHP)
Cemal Madanoğlu (1965 – 1973) (MBP)
Bülent Ecevit (1973 – 1979) (CHP)
Sadi Bekter (1979 – 1980) (Bağımsız)
Şefik Soyuyüce (1980 – 1991) (MBP)
Muzaffer Özdağ (1991 – 1993) (MBP)
Numan Esin (1993 – 1999) (MBP)
Murat Karayalçın (1999 – 2011) (CHP)
Ali Babacan (2011 – 2019) (MBP)
Özgür Özel (2019 – 2022) (CHP)
Bilge Yılmaz (2022 – 2023) (MBP)
Süheyl Batum (2023) (Bağımsız)
Ekrem İmamoğlu (2023 - …) (CHP)
​
TÜRKİYE CUMHURBAŞKANLARI LİSTESİ
Mustafa Kemal Atatürk (1923 – 1938)
İsmet İnönü (1938 – 1950)
Celal Bayar (1950 – 1960)
Sıddık Sami Onar (1961 – 1971)
Yusuf Ziya Önder (1971 – 1981)
Fethi Çelikbaş (1981 – 1991)
Kamran İnan (1991 – 2001)
İsmail Cem (2001 – 2007)
Yılmaz Büyükerşen (2006 – 2017)
Selma Kavaf (2017 - …)

Günümüzdeki ''sol'' kesim, Deniz Gezmiş'in bir Marksist-Leninst olduğunu ve ülkemizde devrim yapıp Marksist-Leninist bir sistem getireceğini iddia etmektedirler. Ama Deniz Gezmiş kesinlikle ve kesinlikle enternasyonalist bir Marksist-Leninist değildir. Deniz Gezmiş bir Kemalist, veya Kemalist bir solcudur. Deniz Gezmiş Kemalist olduğunu gerek babasına yazdığı mektuptan, gerek savunmasından, gerek Uluç Gürkan'a verdiği röportajdan anlayabiliyoruz. Deniz Gezmiş idam edilirken ''Yaşasın Türk ve Kürt halklarının kardeşliği dedi'' diyen ve bu lafı gerçek olmasa bile farklı yerlere çekmeye çalışan ''solcular'' ile ulusalcı arkadaşların ''Deniz bana sen Sol Kemalistsin- sen Marksist Kemalistsin dedi'' savları kaynağı olmayan, tek bir yerden ortaya çıkmış yanlışlardır.
Deniz Gezmiş'in kendi Savunmasından:
İddianamede Marksist Leninist düzen kurmak istediğimiz iddiaları yer almaktadır. Bunlara da değinmek istiyorum. Bu iddiayı Marksizmin Leninizmin cahili olan kimseler ortaya atabilir. Marksizm ve Leninizm her şeyden evvel bir dünya görüşüdür ve bir metoddur. Ve gerçeğe varmak için kullanılan diyalektik mantığı kullanan bir metoddur. Marksist ve Leninist metod içinde bulunduğu şartları tahlil eder değerlendirir, o şartlara göre değerlendirme yapar. Durum böyle iken Marksist Leninist düzen kurulacağı ve kuracağımız iddiası bunun iyi bilinmemesinden doğmaktadır.
Mustafa Kemal’e gerçekten sahip çıkanlar varsaonlar da bizleriz. Onun istiklali tam prensibini ve ideali tam yanlış zabta geçti onun istiklali tam Türkiye idealini yalnızca biz devam ettiriyoruz. İddianamede bizim Anayasa’yı cebren ilgaya teşebbüs ettiğimiz ileri sürülmektedir. Öteden beri arz etmiş olduğum gibi, bu ülkede Anayasa’yı en fazla savunanlar bizleriz. Anayasa’yı ihlal edenlerse ortadadır. Anayasa’nın uygulanmasını isteyen gene bizleriz. Anayasa’yı uygulamayan yavuz kimselerse hâlâ ortadadır. Yine o kişiler bizim kellemizi istemektedirler. (bunu savcının Atatürk'e burjuva ve ''Bunlar sadece Atatürk'ün Mustafa Kemal tarafını örnek alıyorlar, Kurtuluş Savaşından sonrası yok'' lafı üzerine söylemiştir Deniz Gezmiş.)
Kaynaklar: THKO Davasından Deniz Gezmiş'in savunması (sayfa 259-269) Cumhuriyet Gazetesi 21 Ocak 1971'li sayısı 23.12.1969 günlü Devrim Gazetesi

GİRİŞ
Konuya girmeden önce Kemalizm'in devletçiliğinin sağlam ''devlet'' yatırımlarıyla uygulandığı 30 sonrası dönemden bahsettiğimi, 29'a kadar süren liberal dönemden bahsetmediğimi belirtmek istiyorum. Kemalizm, Atatürk'ün asker kökenli olmasından dolayı Kemalizm pragmatizm ile iç içe geçmiştir, ancak Atatürk de bu pragmatist anlayışını kendi zevkleri için değil Türk ulusu için kullanmış ve o anda fayda sağlayacak en iyi sistemi kullanmak istemiştir. Kanımca Atatürk'ün 29'a kadar daha liberal ağırlıklı bir politika izlemesinin sebebi ülkede hızlıca sermaye birikimini sağlamaktır. Zaten yazımda da bahsedeceğim üzere bütün yapılan işler hızlıca sanayileşmek ve devlet sosyalizminin pratiğinde olan milli karakterli bir burjuva sınıfı yaratmak olduğunu, bunun da işçi sınıfını ve halkı sömürerek değil aksine koruyarak yapılmaya çalıştığını ortaya koymak isterim. İyi okumalar.
--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Konumuza giriş yaparken, ne ulan bu devlet sosyalizmi?
İktisat Sözlüğüne göre devlet sosyalizmi:
Doktrindeki sınırları berrak olmayan ve günümüzde pek kullanılmayan bir terimdir. On Dokuzuncu Yüzyıl sonlarında Marksizm akımı dışında kalan ve kaynağını Hegelizm'den alan solcu iktisadi fikir hareketleri bu terimle ifade edilmiştir. Kürsü Sosyalizmi ile Devlet Sosyalizmini birleştiren doktrin tarihi yazarları olmuştur. Rodbertus ile Lassalle'in doktrindeki yerlerini ilmi Sosyalizm'den ayırarak Devlet Sosyalizmi içinde gösterenlere rastlanmıştır. Avusturya'da Schaffle'in ve İngiltere'de Leslie ile Ingram'ın Devlet Sosyalizmini temsil ettiklerini belirten tahlilciler görülmüştür.* Devletçilik. Müdahalecilik ve Dirijizm kavramlarıyla Devlet Sosyalizmi teriminin aynı anlamda veya yakın anlamlarda kullanıldığı dikkate çarpmıştır. Almancası; Staatssozialismus. Fransızcası: socialisme d'Etat. İngilizcesi: state socialism. (Bk; Devlet Kapitalizmi. Kürsü Sosyalistleri. Devletçilik, ilmi Sosyalizm).
Bu tanıma rağmen devlet sosyalizminin ne olduğu ile ilgili tam bir bilgi hala elimizde yoktur. 19.yyın ünlü Alman sosyal demorkatlarından olan Lassalle'ın görüşlerini devlet sosyalizmi olarak kabul etmekteyiz. Bu görüşün o dönemde İttihatçılar nedeniyle Almanya ile arası iyi olan Osmanlı'ya yansımasına bakalım. Ancak şu ayrımı koymamız gerek, Lassalle özel mülkiyetin tam anlamıyla devlet elinde olmasını savunurken ittihatçılar bunu ''komünizm deta'' olarak adlandırmış ve buna karşı çıkmışlardır. Ama ittihatçılar devlet sosyalizmi yani ''sosyalizm deta''yı, kendilerine örnek almışlar ve şöyle bahsetmişlerdir:
"Devlet Komünizmi" denilen doktrindeki bozukluk ve sakatlık meydandadır. Çüınkü; devlet üretim vasıtalarının sahibi, hele tek sahibi hiç değildir. Toplumun asayiş ve düzenini sağlama hikmetine dayanan bir manevi şahsiyettir; nezareti alunda bulunan yerlere, göklere sahip olamaması tabiidir. Üretim vasıtalarına sahip olamadığı gibi, kişilerin akil ve adali yani kafa ve kol çalışmalarına hiç sahip olamaz. Kişilerin manevi faaliyetini yasaklayacak, hatta sınırlandıracak Devlet anormaldir.
Burası böyle. Fakat, acaba Devlet'e hiçbir pozitif görev bırakmayalım mı? Burası düşünülmeye değer. Fizyokratlarınkile Devlet komünizmi arasında ortalama bir meslek çıkmıştır ki, buna "Sosyalizm deta" yani 'Devlet sosyalizmi" adını veriyorlar. Nazariyecimiz, Devlet sosyalizminin temelini şöyle sunuyor:
"Devlet bazı hususlatda, özel teşebbüsün yerine geçmelidir veya özel teşebbüse müdahale etmelidir, karışmalıdır."
Yıldırım Koç bu konuda şu yorumda bulunuyor:
“Devlet sosyalizmi” kavramı önce Lasalle, Rodbertus ve Friedrich List gibi Alman devlet sosyalistleri tarafından geliştirildi. Ancak buradaki amaç, geç kalmış Alman kalkınmasının Alman sermayedarları tarafından gerçekleştirilmesinde, özellikle İngiliz sanayi ile rekabetinde devletin müdahalesi ve katkısıydı. Almanya’nın “devlet sosyalizmi”, Almanya’yı emperyalist bir ülke yapmayı amaçlıyordu.
Devletin ekonomiye doğrudan müdahalesi anlamında “devlet sosyalizmi” anlayışı, özellikle Harp Okulu’ndaki Alman öğretmenler aracılığıyla Osmanlı’ya taşındı. İttihat ve Terakki, bu anlayışla hareket etti. İttihat ve Terakki’nin “milli ekonomi” anlayışı, emperyalist güçlerin dünya ölçeğinde kapıştığı bir dönemde bir azgelişmiş ülkede sanayileşme çabasıydı; diğer bir deyişle, Alman deneyiminden farklıydı. Ayrıca, İttihat ve Terakki’nin önünde bir Sovyet Rusya deneyimi yoktu. İttihatçılar, bir “milli burjuvazi” yetiştirerek ekonomik kalkınmayı sağlamaya çalıştılar ve onların “devlet sosyalizmi”nin amacı, devletin bu milli burjuvazinin gelişmesine katkıda bulunacak biçimde ekonomiye müdahalesiydi.
Bu yorumun doğruluğunu İttihat ve Terakki gazetesinden yaptığım alıntıda görüyoruz.
Devlet sosyalizmi ile ilgili farklı bir görüş olarak da Mahmut Esat Bozkurt ise devlet sosyalizmini şöyle tanımlıyordu:
*M.E.Bozkurt, “Devlet Sosyalizmi Nedir?” diye sorduktan sonra şu yanıtı veriyordu: “*Özel mülkiyeti tanıyan, fakat insanın insan tarafından sömürülmesini önlemek ve milli kalkınmayı başarmak için devlete ekonomik işlerde kontrol ve teşebbüs hak ve yetkilerini kabul eden bir sistemdir.”
M.E.Bozkurt, “devlet sosyalizmi” konusunda Paris Hukuk Fakültesi profesörü Henry Truchy’nin ve Wagner’in görüşlerini aktardıktan sonra, Alman sosyal demokratlarından Lassalle’ın görüşünü onaylıyor ve şöyle yazıyordu: “Öyle ya. (...) Devlet bir tokat vuranı bile cezalandırıp dururken, kalın sermayeleriyle binlerce ve binlerce insanı sömürenlere nasıl göz yumabilir. İşte bize göre, sosyal haksızlığı önleyecek olan gerekli tedbirler, devletçilik sistemi içinde kâfi derecede gözetilmiştir. Türk devletçiliği de kendisini bu esaslarla ifade etmektedir.”
*M.E.Bozkurt daha sonra da şu yargıya varıyordu: “Bize her yönden uyan ekonomik politika: Devletçilik, devlet sosyalistliği idi.”*1
--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Peki ya bu kadar farklı görüşe sahip ''devlet sosyalizmi'' kavramı içinde Atatürk'ün devlet sosyalizmi anlayışı neydi?
Atatürk'ün denetimi ve kontrolü altında olan Hakimiyet-i Milliye gazetesinde Celal Bayar'ın şöyle bir yazısı vardır:
“Devlet Sosyalizmine muarız olanlar (karşı çıkanlar), ferdiyeti kuvvetli; sermayesi mebzul (bol) memleketler ahalisidir. Tanzimat-ı Hayriye’den beri gayr-ı müsavi (eşit olmayan) şerait tahtında (koşullar altında) Avrupa kapitalinin memleketimize mümtaz bir şekilde girmesinin ve menabi-i iktisadiyemize (ekonomik kaynaklarımıza) hâkim bulunmasının müessif (üzücü) tesir ve neticeleri gözümüzün önündedir.
“Devlet Sosyalizminin veyahut bu esasata müteallik (ilişkin) herhangi iktisadî ve içtimaî (toplumsal) nazariyelerin memleketimizde tatbikinden mütevellit (doğan) faydaları yakından görmek için Anadolu’yu baştan başa tetkik ile mahsulât ve masnuatımızı (ürünlerimizi) nev’î ve derecelerine göre tasnif etmek ve her bir nev’î için mahiyetine ve hususî şekline nazaran karar ittihaz eylemek (almak) iktiza eder (gerekir) (...)
*“Devlet sosyalizminin fevaidini (yararlarını) müteaddit misâllerle teyit etmek mümkündür. *Burada uzun süreceği için başka zamana tâlikını (bırakılmasını) daha muvafık (uygun) buluyorum. Şu kadar söyliyeyim ki Almanya’da devlet sosyalizminin tatbiki pek güzel neticeler vermişdi.” (Ö. Şahingiray, (der.), Celâl Bayar’ın Söylev ve Demeçleri, 1921-1938, Ekonomik Konulara Dair, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul, 1999, s.8)*2
Ayrıca gene aynı gazetede Hüseyin Ragıp Bey'in şöyle de bir yazısı vardır:
“İktisat Vekili Celâl Beyefendi’nin, birkaç gün evvel yazarımıza devlet sosyalizminin faydalarından bahsetmiş olması, bu mühim sorunda hükümetin de bizimle hemfikir olduğunu gösterir*. Bütün bu izahattan anlaşılır ki, dünya hadiseleri, siyasiyatında olduğu kadar iktisadiyatında da devletçiliğe,* sosyalizme, sola doğru gitmektedir*. Bu cihani istikamete aykırı gitmek için, insanın pek olumsuz bir kanıya sahip olması lazım gelir. Dolayısıyla her millet gibi bizim de, gideceğimiz yol, kendi kendine açılmış oluyor. (...)*
“Şimdi sosyalizm cereyanlarının en kuvvetlisi, aşırıların idaresindedir. Yakın vakte kadar bu aşırılara, pek az farklarla Rusya’da ‘Bolşevik’, Almanya’da ‘Spartakist’, Macaristan’da, Fransa’da, İtalya’da ve İsviçre’de ‘komünist’ deniliyordu. Üçüncü Enternasyonal, bunların hepsini bir isim altında ‘komünist’ unvanıyla topladı ve hepsine aralarındaki farkları kaldıran ortak bir talimatname gönderdi. “Acaba biz bu sınıfa dahil olabilir miyiz? İmkânı yok! Türkiya için bu zamanda herhangi şekilde olursa olsun ‘Bolşevik’ veya ‘komünist’ bir idare ihtimali tasavvur etmek sadece gülünç bir safdillik olur. Şimdiye kadar bizde komünist bir hükümet şekli imkânını tasavvur edenlerin, komünizmi hiç de anlamadıklarına şüphe yoktur. Bu kanaatimi bilhassa onları dinleye dinleye edindim. Bizim tek tük komünistler bu fikri kabul ederken ‘zaten esasları İslam dininde mevcuttur’ diyorlar. Halbuki dünyada komünizmin hiç de hoşlanmadığı bir müessese varsa, o da din, yalnız İslam dini değil, genel olarak dindir. (...) Hakikat bu merkezde iken, bizde birisi çıkar da, komünizmi ‘esasen İslam dininde mevcuttur’ diye yaymaya kalkışırsa, bu husustaki cehaletini ortaya koymuş olmaktan başka bir şey yapmaz.
“Türkiya için komünist bir idare tasavvuruna imkân bırakmayan sebepler, yalnız dini değil, aynı zamanda millidir de. Komünizm demek, bir nevi enternasyonal, milliyetin haricinde bir nevi dünya hükümeti demektir. Bir komünistin ne hususi ‘milli’ bayrağı, ne de hususi bir milliyeti vardır. Komünizm, bütün milli bayrakların ortadan kalkmasını ister. Komünist için yalnız bir bayrak vardır: Kızıl ihtilal bayrağı!. (...)
“Biz, şimdi bütün vasıflarıyla tam, temiz ve heyecanlı bir milliyetperverlik içinde gelişen bir milletiz. Bu sınırı geçip, komünizme gitmek, başımızı sert duvara çarpıp kırmaya benzer. Türkiya için komünist cereyanların zararlarını söylüyen yalnız biz değiliz. Siyasi ve askeri sebeplerle aynı safta emperyalizme karşı müşterek silah arkadaşlığı ettiğimiz Sovyet reisleri de aynı fikirdedirler. (...)
“Sosyalizmin pek çok esaslarını, milli idaremizi bozmadan alır, tatbik ederiz. Mesela şirketleri yavaş yavaş millileştiririz. Hükümet tekelini halk lehine çoğaltırız ve ayrıntısı burada uzun sürecek daha birçok ıslahat yaparız. Özel tabiriyle, bir nevi devlet sosyalisti oluruz. Fakat hakiki vasfımız, Avrupa matbuatının koyduğu isimdir: Milliyetperver Ankara Hükümeti.”3
(Hüseyin Ragıp, “Sağdan Sola Doğru,” Kurtuluş Savaşı’nın İdeolojisi, Hâkimiyeti Milliye Yazıları, 2. Basım, Kaynak Yayınları, İstanbul, 2004, s.125-134)
Bu yayınlanan yazıları destekler nitelikte Afet İnan adı ile yayınlanan ama önemli bir kısmını Atatürk'ün yazdığı Medeni Bilgiler kitabında da şu ifadeler geçmektedir:
*“*Bu içtimaî teminlere devlet sosyalistliğine yaklaşarak varılabilir. Bu yol, kanun yoludur. *Meselâ: (1) İş kanunu. (2) Şehirlerin ve atelyelerin sağlık koruma kanunu. (3) Sari hastalıklara karşı koruma kanunu. (4) Amelenin ihtiyarlığı ve kazalara karşı sigorta kanunu. (5) Hasta ve ihtiyar yoksullara mecburî yardım kanunu. (6) Çiftçi sandıkları kanunu. (7) Yardım cemiyetleri kurulması kanunu. (8) Ucuz evler yapılması kanunu. (9) Mektep çocukları için mekteplerde kooperatifler. Bütün bu gibi cemiyetlere devlet bütçesinden yardım. Bu ve buna benzer hususları temin için kanunlar yapılır ve tatbik olunur.” (Afetinan, Medenî Bilgiler ve M.Kemal Atatürk’ün El Yazıları, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 1969, s.72)*4
Atatürk'ün ülkedeki sermayeyi geliştirmek ve hızlı bir şekilde kalkınmak için özel teşebbüse izin verdiğini biliyoruz, ancak bu özel teşebbüsler halkın aleyhine olacak şekilde yapılmıyordu. Hüseyin Ragıp Bey'in de dediği gibi ''Hükümet tekelini halk lehine çoğaltırız ve ayrıntısı burada uzun sürecek daha birçok ıslahat yaparız''. Anlayışı Atatürk'ün iktisadi fikirlerine daha yakındır.
Ayrıca son olarak devlet sosyalizmi Tekin Alp'in kitabı olan ''Kemalizm''de şöyle açıklandı:
“Maamafih, Kemalist devletçiliğin endüstriyel sahada tahakkuk ettirdiği işleri sureti mahsusada zikretmek lâzımdır. Bu sahada, Kemalist devletciliğin hakikî bir devlet sosyalizmi şeklini aldığını, devletin sermayedarlık, müteahhitlik ve tüccarlık ettiğini görüyoruz.”
“Devletçilik, şimdiye kadar millî ekonominin devletin müdahalesi faydalı ve zarurî görüldüğü bazı şubelerine münhasır bir nevi devlet sosyalizmi idi.”
“Bizde devletçilik mevzu bahsolunca, hiç şüphesiz devletciliğin en birinci şekli olan ekonomik devletcilik değil, ayni zamanda, başka memleketlerde hemen hemen hiç bilinmiyen sosyal ve kültürel devletçilik de anlaşılır.
(...) Kemalist devletciliği izah etmek için devlet sosyalizmi, ekonomi dirije ilh. gibi klâsik formüller ileri sürmek kâfi değildir. Çünkü, yeni Türkiye’nin devletcilikten maksadı yalnız ekonomiyi değil, ayni zamanda sosyeteyi ve kültürel hayatı da idare etmektir. Hiçbir şeyin tesadüfe bırakılmaması lâzımdır*.” (Tekin Alp, Kemalizm, Cumhuriyet Gazete ve Matbaası, İstanbul, 1936, s.234, 253, 262-264)*5
--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Devlet sosyalizminin ne olduğundan ve Türkiye'de ve dünyada nasıl anlaşıldığından bahsettik, peki devlet sosyalizminin dünyada örnekleri yok mudur? Bunun için Ferdinand Lasalle'ın yaşadığı Bismark Almanya'sına dönmeliyiz. Bismark Almanya'sı ulus birliğini geç sağlamış bir ülkeydi. Diğer Avrupa ülkeleri çoktan emperyalistleşmiş ve kapitalistleşmişlerdi. Almanya'nın ise birlik olması Prusya'daki Junkerlerin (kapitalist büyük toprak sahibi çiftçilerin) sayesinde 1871'de olmuştur.
Bilsay Kuruç Almanya'nın birleşmesini sağlayan Junkerler hakkında şu değerlendirmeleri yapıyor:
Prusya, Almanya'nın doğusunda büyük toprakların sahibi bir sınıf (Junkerler) sayesinde var olmuştur. Ülke yoksuldur, geridir, ama Prusya iddialıdır. Büyük devlet olmak ister. Adeta yoktan varoluşundaki büyük isim, kırk altı yıl hüküm süren Büyük Frederick'tir ( 1740- 1786 ).
Prusya'da farklılık ve özellik şuradadır: Junkerler, İngiltere ve Fransa'nın toprak sahiplerine benzemezler. Hazır yiyici beyler değillerdir. Kendi büyük topraklarında kapitalist çiftçilik yaparlar. Vaktiyle zapt ettikleri Slav topraklarında oraların insanlarını, bir kapitalist ruhu ile sömürgelerdeki işçiler gibi çalıştırırlar. Ama, topraksız kalmış köylülere toprak vermek ,onları bağımsız çiftçi yapmak gibi niyetler taşımazlar. Siyasal güç de, askeri güç de Junkerlerdedir. Otoriterdirler. Batı Alman kentlilerine benzemezler. Onların kültürel aydınlanma ve düşünce özgürlüğü merakı Junkerlerde doğmamıştır. Siyasal sistemi demokratlaştırmak gibi bir tasaları yoktur:
Devletin kadroları ve işleyişi onlardan sorulur. Prusya, Junkerler sayesinde devlettir.
(...)Ortaya çıkan güç boşluğu şüphesiz doldurulacaktır. Kim (kimler) dolduracaktır? Bu ciddi bir tarih sınavıdır. Alman orta sınıfı güçsüzdür. Siyasal istekleri belirsizdir, zayıftır. Bu güçsüzlük, denetim altında geçmiş iki yüz yılın mirasıdır. Bu noktada Prusya'nın Junkerler'i hamle yapar; Almanya'ya ve Orta Avrupa'ya siyasal önderlik için işe el koyar. Almanya'nın kaderini artık Prusya ve Junkerler çizecektir. Prusya'nın denetimindeki Alman Konfederasyonu'ndan ve yine onun gümrük birliğinden bir yepyeni birlik projesi doğacaktır: Alman Birliği ya da İkinci Reich (İmparatorluk)...
İşe el koymayı bilen siyasal lider de Junkerlerden çıkmıştır: Prens Otto von Bismarck.
Görüldüğü üzere Almanya'nın (İkinci Reich) bir devlet olmasının sebebi Junkerlerdir. Junkerler ile gelen kapitalistleşme ile beraber Almanya'da şu gelişmeler olmaya başlar:
Avrupa tarımı 19 . yüzyılın ikinci yarısında en hızlı teknik gelişmesini Junker çiftliklerinde yaşar. Pratik bir akılcılık orada her şeye egemendir. Bu topraklarda yılda yüzbin, hatta iki yüz bin yabancı işçi çalıştırılır. Tarım araçları yenileştirilir. Rotasyon yapılır. Ürünler çeşitlendirilir. Çiftç idernekleri kurulur, tarım fuarları örgütlenir ve Junkerler dünya buğday fiyatını belirleyen bir kapasiteye erişirler.
Yine aynı dönemde, " öteki" köylüler de küçük mülk sahibi olma, yani, yurttaş olma hakkını elde ederler. Toprak hakları yeniden düzenlenir, yaygınlaşır. Bu Alman Birliği'nin sağlam ayaklar üzerine kurulacağının işaretidir***. Kapitalist çiftçinin yanı sıra özgür çiftçi de sahnede yerini almaktadır.*** Bu çiftçi için 1850'lerden başlayarak tarım okulları, 1870'lerde kış okulları açılmıştır.1890'larda çiftçi çocukları ve ilköğrenim düzeyindeki tarım işçileri için (enstitü gibi) yatılı kış okulları kurulur ve sayıları on yılda iki bini aşar.
Eski bir asker (Raiffeisen) 1850'ye doğru değişik bir şey filizlendirmiştir: Köy kooperatifçiliğive bankacılığı. Küçük ('özgür') çiftçi, bilgisi arttıkça bu yeni " şey"i büyütür. Böylece tefeciden kurtulur. Yem, gübre, vs.'nin kolektif stoklanmasıyla zor yıllarda soluk alabileceğini görür, anlar. Köy kooperatifçiliğinin üye sayısı, 1914'te altı milyonu bulur. Artık, tefeciye muhtaç köylü pek kalmaz.
Almanya kapitalistleşirken ve milli burjuva sınıfı güçlenirken Almanya -ve bu müthiş gelişme ve kapitalistleşmenin babası Otto von Bismark- Junkerler ile burjuvazi arasındaki dengeyi korumaya çalışıyordu:
Burada başa dönersek şunu görebiliriz: Bismarck'ın (Prusya'nın) yükselişi 1850'lerde başlayan büyük sanayi, finans ve ticaret dalgasına oturmuştur. Bismarck'ın ustalığı "güç dengesi"ydi.O, Avrupa'nın boşluk barındırmayan siyasal güç dengelerini denetimde tutmaya girişmişti. Günün yeni ekonomisinin yükselen güçlerine dayanarak bunu yapabileceğini görmüştü. Siyasal gücünü, Junker'lerin yanı sıra Almanya'nın " Birlik " ile iç içe yükselen burjuvazisi ile pekiştirdi; ama bu yeni burjuvaziye teslim olmadı.
Ancak Bismark bu konuda başarılı olamayacaktı, Bismark devlet sosyalizmi politikalarını küçümsedi ve işçileri sadece kontrol altında tutmak için kullandı. Hatta bu konu ile ilgili Bismark'ın şöyle bir sözü vardır:
'Düşüncem işçi sınıfını kazanmaktı, yoksa devleti onlar için var olan ve onların refahını gözetmek isteyen sosyal bir kurum olarak görmeleri için onlara rüşvet mi demeliydim'- Otto von Bismarck: Collected Works (Friedrichsruher Edition) 1924/1935, Cilt 9, sayfa 195/196
En başta da Yıldırım Koç'un dediği gibi
“Devlet sosyalizmi” kavramı önce Lasalle, Rodbertus ve Friedrich List gibi Alman devlet sosyalistleri tarafından geliştirildi. Ancak buradaki amaç, geç kalmış Alman kalkınmasının Alman sermayedarları tarafından gerçekleştirilmesinde, özellikle İngiliz sanayi ile rekabetinde devletin müdahalesi ve katkısıydı. Almanya’nın “devlet sosyalizmi”, Almanya’yı emperyalist bir ülke yapmayı amaçlıyordu.
Ayrıca yaptığım araştırmalarda Bismark'ın devlet sosyalistliği ve sosyal devlet anlayışı emeklilere aylık çıkartmak ve birkaç sosyal yasadan öteye gidememiştir. Çıkarlarına uygun bir şekilde Bismark devlet sosyalizmini işçi sınıfını kazanmak için kullanmıştır. Ve Bismark amaçladığı gibi Almanya'yı emperyalist bir ülke yapmayı başarmıştır. Ferdinand Lassalle ise Bismark döneminde sindirilmiş, diğer sosyalistlerce dışlanmıştır, görüşleri ancak Bismark'ın siyaseti bırakmasından sonra değer kazanmış ve kitlelerce benimsenmiştir.
Bu kısmı bitirmeden ünlü devlet sosyalisti Lassalle'ın hayatıyla ve mücadelesi ile ilgili bir yazıyı da buraya eklemek istiyorum:
Kendini zor bir siyasi durumda bulan Bismarck, 1860'ların başlarında, çoğunluktaki liberal muhalefete karşı mücadelesinde müttefikler arıyordu, Lassalle ise monarşik bir refah devleti kavramını düşünüyordu. Bu, üst sınıfları destekleyen mevcut oy hakkından ziyade üç sınıf için genel bir oy hakkına dayanacaktı. Böylece, işçi sınıfını siyasal ve toplumsal yaşama entegre ederek, özel mülkiyete dayalı bir burjuva devletinden demokratik bir hukuk devletine geçişi sağlamayı umuyordu.
1862 yılı, İtalya'da Giuseppe Garibaldi liderliğindeki ayaklanma Lassalle'ın beklediğinin aksine diğer ülkelere yayılmayınca Lassalle'ın düşüncesinde bir kriz yarattı. Bu arada Prusya hükümeti, onun fikirlerine tamamen kayıtsız kaldı. Zanaatkar kulüplerine ve yurttaş derneklerine ders vermenin ve broşürler dağıtmanın yeterli sonuç vermediğini anlayan Lassalle, siyasi amaçlarını kitlelere duyurmak için işçi derneklerinde ajitasyon yapmaya başladı.
'Oy Hakkı Ordusu'nun Örgütlenmesi. Aralık 1862'de 'Merkez Komite'nin Alman İşçileri Genel Kongresini Toplaması' yürütme kurulu, Lassalle'dan kongre için bir program yazmasını istedi. Lassalle, kongrede bir 'Oy Hakkı Ordusu' örgütleme fırsatını hemen fark etti. “Tüm Alman eyaletlerinde genel ve doğrudan oy hakkının getirilmesi için yasal ve barışçıl ama yorulmadan ve durmaksızın ajitasyon yapmak için genel bir Alman işçi derneği olarak örgütlenin! Yükseltmeniz gereken pankart bu! Bu, galip geleceğinizin işaretidir!”
1863-64'te Lassalle, özellikle Rheinland'da işçi hakları mücadelesine atıldı. 'Benim için sadece işçi sınıfı önemli' dedi. ADAV (Allgemeiner Deutscher Arbeiterverein veya Genel Alman İşçi Derneği) 23 Mayıs 1863'te Leipzig'de kurulduğunda, Lassalle beş yıllık bir dönem için başkan seçildi. Köln'de sosyalist bir yazar olan Moses Hess ile işbirliği yaptı, ancak diğer ortakları Lassalle'ın otoriter liderliğine ve cesaretini kırmak için hiçbir şey yapmadığı kişiliğine olan kültüne isyan etti. Genel olarak kışkırtıcı konuşmalarını genellikle davalar takip etti.
Propaganda faaliyetinin önemsiz sonuçlarından bitkin ve hayal kırıklığına uğramış olan Lassalle, dinlenmek için Temmuz 1864'te İsviçre'ye gitti. Orada Helene von Dönniges ile tanıştı. Ona tutkuyla kur yaptı, ancak genç kızın ailesinin muhalefetiyle karşılaşınca babası ve eski nişanlısı Yanko von Racowitza'yı düelloya davet etti. Racowitza kabul etti ve 28 Ağustos'ta Cenevre yakınlarındaki küçük bir ormanda anlamsız bir düello yapıldı. Lassalle karnından vuruldu ve üç gün sonra öldü. Breslau'daki Yahudi mezarlığına gömüldü.
--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Dünyadaki devlet sosyalizmi teorilerini ve uygulamalarını inceledik, şimdi geri ülkemize dönüyoruz, bu kadar devlet sosyalizmi dedik dedik, peki bunun ülkemizdeki örnekleri nelerdir?
Hüseyin Ragıp Bey'in dediği ''Hükümet tekelini halk lehine çoğaltırız ve ayrıntısı burada uzun sürecek daha birçok ıslahat yaparız.'’ ıslahatlar, aslında 30'lardan itibaren gelişen, devlet ağırlıklı karma ekonomidir; yani devletçiliktir. Atatürk'ün Devletçiliği uyguladığı sektörler şunlardır:
Sağlık ve Eğitimde Devletçilik
Tarımda Devletçilik
Madencilikte Devletçilik
Tekel'le Devletçilik
Şeker Üretiminde Devletçilik
Milli Savunma Fabrikalarında Devletçilik
Demir-Çelik Üretiminde Devletçilik
Tersanelerde Devletçilik
Elektrik Üretim ve Dağıtımında Devletçilik
Bankacılıkta Devletçilik
Deniz Taşımacılığında Devletçilik
Demiryolu Taşımacılığında Devletçilik
Havayolu Taşımacılığında Devletçilik
Liman İşletmeciliğinde Devletçilik
PTT'nin Yabancı Sermayedarların elindeki hisselerinin alınması ve tam anlamıyla devletleştirilmesi
Tramvay, Su Dağıtımı, İhracat Denetimi, Ürünlerin Fiyatlarında devletçilik
Tuz Tekeli ile devletçilik
Barut ve Patlayıcı Maddeler ile devletçilik
Kibrit ve Çakmakta Devletçilik
Petrol ve Benzinde Devletçilik
Reasürans (Mükerrer Sigorta)da Devletçilik
Afyon üretiminde Devletçilik
Milli Piyangoda Devletçilik
(Bu başlıklarla ilgili daha detaylı bilgi için bkz: Kemalist Devrim'in Niteliği, Yıldırım Koç, s.84-111)
--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Bu sektörlerdeki devletleştirme ve devlet ağırlıklı yönetimler devlet sosyalizminin sonucudur. Şimdi de Kemalist Devletçilik politikası altında- işçi sınıfı için yapılan reformlara bir bakalım.
İşçi sınıfı konusuna giriş yaparken işçi sınıfı ve Atatürk'ün işçi sınıfına bakışı ile ilgili Atatürk'ten birkaç alıntı yapmak istiyorum:
Atatürk 1 Aralık 1921 günü Büyük Millet Meclisi'nde yaptığı konuşmada şöyle demiştir:
"Biz hayatını, bağımsızlığını kurtarmak için çalışan emek erbabıyız, zavallı halkız. Mahiyetimizi bilelim. Kurtulmak, yaşamak için çalışan ve çalışmaya mecbur olan bir halkız. Dolayısıyla, her birimizin hakkı vardır. Salahiyeti vardır. Fakat çalışmak sayesinde biz hakkı kazanırız. Yoksa arka üstü yatmak ve hayatını emek harcamadan geçirmek isteyen insanların bizim toplumumuz içinde yeri yoktur, hakkı yoktur.
(...) O halde ifade ediniz efendiler; halkçılık, toplumsal nizamını emeğine, hukukuna dayandırmak isteyen toplumsal bir doktrindir. Efendiler, biz bu hakkımızı saklı bulundurmak, bağımsızlığımızı emin bulundurabilmek için heyeti umumiyemizce, heyeti milliyemizce bizi mahvetmek isteyen emperyalizme karşı ve bizi yutmak isteyen kapitalizme karşı heyeti milliyece mücahedeyi uygun gören bir mesleği takip eden insanlarız. (...) Ne yapalım ki, demokrasiye benzemiyormuş, sosyalizme benzemiyormuş, hiçbir şeye benzemiyormuş. Efendiler, biz benzememekle ve benzetmemekle iftihar etmeliyiz. Çünkü, biz bize benziyoruz, efendiler.*''*6
22 Ekim 1920 tarihinde Rusya Sosyalist Federatif Sovyet Cumhuriyeti Dışişleri Halk Komiseri Çiçerin'e yazdığı mektupta Atatürk şöyle demiştir:
"Kesin olarak inanmaktayım ve bu inancımı yurttaşlarım da paylaşmaktadır ki, bir taraftan Batılı emekçiler, diğer taraftan köleleştirilen Asya ve Afrika halkları, ***bugün milletlerarası sermayenin, onları birbirine kırdırmak, köleleştirmek ve efendilerinin azami kârı için onları kullandığını anladıkları ve sömürge politikalarının bir cinayet olduğu bilinci dünya emekçi kitlelerinin kalbine yerleştiği gün burjuvazinin iktidarı son bulacaktır.***7
Ayrıca Atatürk'ün 20 Nisan 1931 günü yayımladığı seçim bildirisinde işçiler ile alakalı şunlar geçmektedir:
(...) "Milliyetçi Türk amelesi ve işçileri mevcudiyetleri ve emekleriyle Türk camiasının kıymetli uzuvlarıdır. Bu itibarla amele ve işçilerin hayat ve haklarını ve menfaatlerini göz önünde tutarız.
(...) "Milletin yüksek menfaatini daima göz önünde tutarak bütün dikkat ve himmetleriyle vazifelerine hasrı hayat eden memurlar (yani vasıflı işçiler) her türlü huzur ve refaha lâyıktırlar.''8
--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Asıl konumuza dönersek, Yıldırım Koç bu konudan 10 Aralık 2019 sayılı Aydınlık Gazetesinde yazdığı yazıda şöyle bahsediyor:
Kemalist Devrim’e yöneltilen dayanaksız ve yanlış eleştirilerden biri, işçi sınıfını yoğun bir biçimde sömürdüğü ve baskı altına aldığı iddiasıydı. Bu iddiaya göre Atatürk döneminde işçilerin yaşama ve çalışma koşulları çok kötüleşmişti. Ancak bu iddiaların tam tersi gerçekleşti.
1923‐1946 döneminde Türkiye’de nüfusun yaklaşık dörtte üçü köylerde yaşıyordu ve bunların önemli bölümü, küçük meta üreticisi veya geçimlik tarım yapan işletmelerdi. 1927 yılında Türkiye’nin toplam nüfusu 13,6 milyondu. Kırsal kesimde kolayca toprak edinebilme olanağı, kentlere göçü engelliyordu*. Özellikle 1930’lu yıllarda hızlandırılan sanayileşmede,* daimi işçi bulabilmek ciddi bir sorundu.
Bu dönemde işçi sınıfının en vasıflı kesimleri, kamu kesiminde memur statüsünde istihdam edildi ve çağın koşullarına göre çok iyi ücretler, çalışma koşulları ve sosyal güvenlik haklarına kavuştu. 1926 yılında kabul edilen Borçlar Kanunu da işçilerin haklarını düzenledi. 1936 yılında kabul edilen 3008 sayılı İş Kanunu, diğer kanunlar ve tüzükler işçilere bazı haklar sağladı.
Kamu kesiminde işçi statüsünde çalışanların haklarını düzenleyen yönetmelikler ve kanunlar, uğrunda bir mücadeleyi gerektirmeden (ücretli işgücü yetersizliğinin sağladığı bir güçle) işçiler lehine önemli düzenlemeler içeriyordu.
Şevket Pamuk’un araştırmasına göre (Pamuk, Şevket, İstanbul ve Diğer Kentlerde 500 Yıllık Fiyatlar ve Ücretler, 1469‐1998, DİE Yay., Ankara, 2000, s.84) Türkiye’de imalat sanayiinde gerçek ücretler 1925 yılından 1934 yılına kadar sürekli olarak yükseldi; 1935‐1938 yıllarındaki düşüşün ardından 1939 yılında yeniden 1934 yılındaki düzeye yaklaştı. (İstatistikleri görmek için bkz- ayrıca yazı çok uzadığından dolayı daha detaylı bilgi vermek istemedim. Daha detaylı bilgi ve cumhuriyetin ilk yıllarının ekonomi politikalarını öğrenmek için lütfen bkz: Yıldırım Koç KEMALİST DEVRİM, CHP VE İŞÇİ SINIFI (1919-1946) )
--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
SONUÇ
Devlet sosyalizmi, Lassalle'ın erken ölümü nedeniyle tam doktrinleşememiş ve yoruma açık bir şekilde kalmıştır. Otto von Bismark'ın sosyal politikalarda devlet sosyalizmi ilkeleri uygulaması Alman sempatizanı İttihat ve Terakki Cemiyetinin dikkatini çekmiş ve bu ekonomik politikayı kendilerince yorumlamışlardır. Daha sonraları İttihatçılardan etkilenen Atatürk'ün Sovyet temsilcileri ile olan görüşmeleri gibi detaylar bize kurulacak olan cumhuriyet rejiminin politikalarının devlet sosyalizmi olacağını göstermiştir, ancak kısa bir dönem sermaye biriktirme amacıyla bir liberal dönem denenmiş ve başarısız olununca tam anlamıyla devlet sosyalizmine dönülmüş ve Türkiye'nin tam anlamıyla gelişmesi bu devlet sosyalizmi dönemine denk gelmiştir.
Yazımı bitirmeden bu devlet sosyalizmi kavramı ile ilgili bir dipnot düşmek istiyorum, Leninist devlet sistemi politikalarının Lassalle ve diğer 1800lerde yaşamış Alman devlet sosyalistleri ile uzaktan yakından alakası yoktur. Zaten Lenin'in etkilendiği Marx'ın yıldızı Lassalle ile pek barışmamıştır*. (Marx'ın Lassalle hakkındaki fikirleri için bkz: Gotha ve Erfurt Programlarının Eleştirisi)*
--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
KAYNAKÇA
1.https://www.iktisatsozlugu.com/tnedidevlet-sosyalizmi/1269

1. Türkiye'de Sosyalizmin Tarihine Katkı, Kerim Sadi, İletişim Yayınları, 2.Baskı, 1994, s.176-180.

3 .http://www.yildirimkoc.com.tusrfile/1619288876b.pdf ATATÜRK VE “DEVLET SOSYALİZMİ'', 24 Nisan 2021.

1. Mustafa Kemal Döneminde Ekonomi Büyük Devletler ve Türkiye, Bilsay Kuruç, Bilgi Üniversitesi Yayınları, Şubat 2018.

5.https://de.wikipedia.org/wiki/Otto_von_Bismarck#Sozialgesetzgebung_und_Staatsstreichpl%C3%A4ne

1. https://universalium.en-academic.com/241742/Lassalle%2C_Ferdinand

7.Kemalist Devrim'in Niteliği, Yıldırım Koç, 1. Baskı, Şubat 2020.

1. ''Kemalist Devrim, CHP ve İşçi Sınıfı'', Yıldırım Koç, 1. Baskı, Haziran 2013.
   
2. http://yildirimkoc.com.tusrfile/1576324190b.pdf, KEMALİST DEVRİMİN İŞÇİ SINIFINA İLİŞKİN TAVRI Aydınlık Gazetesi, 10 Aralık 2019.
   

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
DİPNOTLAR
Kerim Sadi’nin kitabından metnin başlarında kullandığım İttihat ve Terakki’nin gazetesini aldım.
1,2,3,4,5 gibi işaretli yerler Yıldırım Koç’un yazılarından yaptığım altıntılardır, ancak o da bunları alıntıladığı için ben sadece Yıldırım Koç’u kaynak gösterdim. Eğer merak ettiğiniz bir kaynak varsa kaynakçadaki yazılardan birinde muhakkak vardır.

28 Ocak 1921'de TKP Merkez Komitesi Başkanı olan Mustafa Suphi, karısı ve yoldaşları Trabzon'da öldürüldüler. günümüzün ''solcuları'' Mustafa Suphi'nin Mustafa Kemal tarafından öldürüldüğünü iddia etmektedirler, peki ya gerçekten öyle midir?
Mustafa Suphi ve yoldaşları Trabzon'dan Sovyetler'e gitmeye çalışırken Yahya Kaptan'ın adamları olan Faik Reis ve tayfası tarafından öldürülmüşlerdir. Peki ya bu Yahya Kaptan'a öldürme emrini kim vermiştir?
Yıldırım Koç bu konuda Kemalist Devrim'in Niteliği kitabında şöyle bahsediyor:
Trabzon’da etkili bir kişi olan Yahya Kâhya da Enver Paşa’nın adamıydı. “Yahya Kâhya Enver Paşa’ya yardım ederek Mustafa Kemal’i devirmeye teşebbüs suçundan Sivas’ta yargılanmıştı'' (Aybars, E., Mustafa Suphi'nin Anadolu'ya Gelişi, Öldürülüşüyle İlgili Görüşler ve Erzurum'dan Trabzon'a Gidişiyle İlgili Belgeler s.91).
Enver Paşa, Mustafa Kemal Paşa’nın başarısızlığına oynuyordu. İttihatçı karşıtı ve Enver Paşa düşmanı Mustafa Suphi’nin varlığı, Enver Paşa’nın Mustafa Kemal’in yenilgisi sonrasında planladığı Anadolu harekatının önünde büyük bir engeldi. Ayrıca bu günlerde Birinci İnönü Savaşı kazanılmıştı (10-11 Ocak 1921). Varlığını kanıtlayan Büyük Millet Meclisi Hükümeti’nin Sovyet Rusya’dan silah, cephane ve altın alabilmesinin önü açılmıştı. Mustafa Suphi ve yoldaşlarının öldürülmesi, Milli Hükümet’e Sovyet yardımını önleyebilir, Mustafa Kemal Paşa’yı zor durumda bırakabilir; Enver Paşa’nın önünü açardı.
Bütün bunlar düşünüldüğünde, Yahya Kâhya’yı azmettirenin, Küçük Talat Bey aracılığıyla Enver Paşa olduğu kanısı ağırlık kazanmaktadır.
[ yukarıdaki Mustafa Kemal'i devirmeye teşebbüs suçu konusu ile bağlantılı olarak, şuradan da Yahya Kahya'nın çok başına buyruk biri olduğunu görüyoruz:
Trabzon’un en zenginlerinden olan Kayıkçılar reisi Yahya Kâhya’nın kendini nasıl yasaların üzerinde gördüğünü Trabzon İstihbarat Müdürü Feridun (Kandemir) Bey’e karşı sarf ettiği “İçimizde hafiye istemiyoruz. İstihbarat Müdürü ne demekmiş? Lüzumu yok burada böyle işin. Gizli kapaklı işlerimiz varsa onlar bizim işlerimizdir. Ankara’ya değil ya, istersen Allah’a yaz. Trabzon Trabzonlularındır. Daha var mı bir diyeceğin, senin? Çık git memleketimizden, yoksa vallahi yakarım adamı ben” sözlerinden anlamak mümkündür. Tümen komutanı Sami Bey 26 Ekim 1921’de Kâzım Karabekir’e çektiği telgrafta Santalı Rum eşkiyalar ile temasta ve Yomralı Müslüman eşkıyaların hamisi ve iskeleye dilediği vergiyi koyabilecek güçte olduğunu bildirmiştir ( Karabekir, Kazım. İstiklal Harbimiz’de Enver Paşa ve İttihat Terakki Erkanı. İstanbul: Menteş Kitabevi, 1967, s.242.)]
--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
ayrıca Mustafa Suphi'nin Enver Paşa ile arasında rekabet olduğunu şuradan anlıyoruz:
Kazım Karabekir, İstiklal Harbimiz adlı eserinde, bu görüşünü Yahya Kahya'nın öldürülmesi olayı üzerine şöyle ele almaktadır:
"3 Temmuz'da Trabzon'da Kahya'yı öldürmüşler. Otomobil ile akşam Soğuksu'ya giderken kışlaya yakın bir yerde yanındakilerle beraber birkaç kişi tarafından taarruza uğramış. Buna pek canım sıkıldı. Kahya, Enver Paşa taraftarı idi. Onu memlekete sokmağa çalışıyordu. Bu hususta elde vesikalar da vardı. Fakat buna rağmen Sivas Mahkemesi.'nde beraat etmişti. Bu adamın Enver Paşa'nın Ruslarla mücadeleye kalkmasından sonra öldürülmesine göre Bolşeviklerin yapması ihtimali de vardı. Husüsiyle Mustafa Suphi Hey'eti ki, İttihatçılar bunun dehşetli aleyhtarı idiler, çünkü Enver başta olmak üzere halk hükümeti kuvvetini İttihatçılar almaya çalışıyorlardı. Halbuki Bolşevikler bir taraftan İttihatçılara vaadlerde bulunurken, diğer taraftan Mustafa Suphi kafilesine kuvvet ve önem vererek Türkiye'ye göndermişlerdi. Bu hey'etin Trabzon'da bir sandalda yok edildiği malumdur. Bunu Kahya'nın yaptığı duyulmuş idi. Bunu tahkik ederek Bolşevikler de mukabelemi yapmışlardı?"
[Türkiye Komünist Fırkasının Kuruluşu ve Mustafa Suphi/Türkiye Komünistlerinin Rusya'da Teşkilatlanması (1918-1921) Türk Tarih Kurumu Yayınları Ankara 1997 339-340]
--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Enver Paşa'nın Mustafa Suphi'nin ölümü ile ilgili yazdığı bu mektup da ilginçtir:
“...Komünist Partisi Reisi Suphi Bey, Bakü’de aleyhimde bulunduğu için bîçareyi Trabzon’da evvelâ karla, tükürükle hamallar epeyce ıslattıktan sonra bir motorbotla Batum’a iade etmek üzere yola çıkarmışlar. Halbuki yanında yüz yirmi bin Rus altını olduğundan kendisini zanlarınca yolda öldürmüşler, paralarını almışlar. Maamafih bunu benim için yaptıklarından memnun olduğumu ve başkasına söylememelerini tembih ettim. Bence düşman da olsa madem ki müslüman, böyle olmamalıydı. Fakat ne çare, yazılan çekilirmiş...”[Murat Bardakçı, Enver, İş Bankası Yayınları, İstanbul, 2018, s.2411]
--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Ayrıca Yıldırım Koç'un da dediği gibi
Mustafa Kemal Paşa'nın bu konuda bir sorumluluğu ve hatta bilgisi olması olasılığı çok düşüktür; bu konuda belgelere dayalı hiçbir iddia bulunmamaktadır.
aslında bu konuyla ilgili Mustafa Kemal Paşa'nın haberinin olmadığını da Rasuh Nuri Atatürk ve Komünizm kitabından öğreniyoruz:
M.Kemal Paşa'nın bu konuda ilginç bir telgrafı vardır:
Ankara'dan 25. 1 1. 1337
Varış 29 minh
Erzurum Valisi Hamit Beyefendi'ye
C. 22 Ocak 337 şifreye
Mustafa Suphi efendinin yanında kaç kişi olduğunu, onların da kendisiyle
birlikte gönderilip gönderilmediğinin bildirilmesini rica ederim.
25 Ocak sene minh
A.IV: S. 370
Türkiye Büyük Millet Meclisi Başkanı Mustafa Kemal
Bu telgraf önceden de belirttiğiniz gibi çok ilginçtir. Çünkü 25 Ocak günü çekildiği halde Enver Paşa'nın adamı Yahya Kaptan'ın Mustafa Suphi, Ethem Nejat ve arkadaşlarını öldürüldüğü 28/29 Ocak gecesinden sonra açılmıştır. Bu da Mustafa Kemal Paşa'ya istese de bir hareket imkanı vermemektedir. [Rasuh Nuri İleri, Atatürk ve Komünizm, Aralık ,1994]
--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Enver Paşa'nın öldürttüğü görüşü dışında iki farklı görüş daha vardır. ilk görüşe göre Kemal Tahir, Mustafa Suphileri aslında Lenin'in öldürttüğünü, sebebinin de komünizm pratiği konusunda Lenin ile arasında ihtilaf çıkan Sultan Galiyev’in ortadan kaldırılmasının ardından en yakın adamı Mustafa Suphi ve ekibinin katledilmesinde Sovyet parmağı olabileceğini iddia etmiştir, ancak bunun hakkında bir şey bulamadım, kaynaksız bir iddiadan ileri gidememiş, hatta sanırsam Kemal Tahir bunu savunmaktan vazgeçiyor. Diğer görüş ise Enver Paşa savına karşılık Kazım Karabekir'in öldürttüğüdür. Bu iddia ile ilgili de Mete Tunçay bunları söylemektedir:
"Ben Mustafa Suphiler grubunun öldürülmesini emredenlerin Kâzım Karabekir Paşa ile Vali Deli Hamit Bey oldukları kanısındayım. Ve bunu onların ne İttihatçı sıfatlarıyla ne de Mustafa Kemal Paşa'nın memurları sıfatıyla yapmadıkları, kendi inisiyatifleri, kendi dünya görüşleri, Kuzeydoğu Anadolu'da kurdukları egemenliğin bir gereği olarak yaptıkları inancındayım.
"[Mete Tunçay, "Mustafa Suphiler Grubu İçinde Öldürülenlerden. Eğitimci Hilmi Oğlu I. Hakkı'nın Bir Yazı Dizisi, Mülkiyeliler Birliği Dergisi, c.13, sayı 106, Nisan 1989.]
bu görüşü destekler nitelikte Radmir Platonovich Korniyenko da 1965 yılında basılan Türkiye'de İşçi Hareketi (1918-1963) adlı kitabında bu olaylardan Kazım Karabekir'i suçlu tutmaktadır.
--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Sonucunda, Mustafa Suphi'nin ölümü ile ilgili elimizde kesinlikle Enver Paşa, Mustafa Kemal Paşa veya Kazım Karabekir'in öldürdüğüne dair kesin bir kanıt bulunmasa da, Mustafa Kemal'in bu işten haberinin olmadığı gönderdiği telgrafta belli olmaktadır. Ölümünü İttihatçıların düzenlediği iddiası ise Enver Paşa'nın tabiri caizse ''kalesi'' olan Trabzon'daki Trabzon Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti'nin bir üyesi olan ve kendini ''devlet'' gibi gören Yahya Kahya'nın işlediği ve bu duruma Enver Paşa'nın ''sevindiği'' etkenleri ile şüpheli bulunmakta ve en güçlü iddia olarak öne çıkmaktadır. Ki zaten emperyalistlerle savaş haline olan Mustafa Kemal, Sovyetlerden gelecek yardımı çok önemsemekte olduğu için Mustafa Suphi'leri öldürdüğü iddiası saçma ve mantıksız kaçmaktadır.
KAYNAKLAR:
YILDIRIM KOÇ, KEMALİST DEVRİMİN NİTELİĞİ, KAYNAK YAYINLARI.
YAVUZ ASLAN, TÜRKİYE KOMÜNİST FIRKASININ KURULUŞU VE MUSTAFA SUPHİ/TÜRKİYE KOMÜNİSTLERİNİN RUSYA'DA TEŞKİLATLANMASI (1918-1921), TÜRK TARİH KURUMU YAYINLARI, ANKARA, 1997
MURAT BARDAKÇI, ENVER, İŞ BANKASI YAYINLARI, İSTANBUL, 2018, ve yazının orijinali için
RASUH NURİ İLERİ, ATATÜRK VE KOMÜNİZM, ARALIK ,1994
METE TUNÇAY, "MUSTAFA SUPHİLER GRUBU IÇİNDE ÖLDÜRÜLENLERDEN. EĞİTİMCİ HİLMİ OĞLU I. HAKKI'NIN BİR YAZI DİZİSİ, MÜLKİYELİLER BİRLİĞİ DERGİSİ, C.13, SAYI 106, NİSAN 1989.
RADMİR PLATONOVİCH KORNİYENKO THE LABOR MOVEMENT İN TURKEY 1918-1963, WASHİNGTON D.C., 1967, S.22 (kitabın ingilizcesi abd ticaret bakanlığı tarafından yayımlanmıştır.)
KARABEKİR, KAZIM. İSTİKLAL HARBİMİZ’DE ENVER PAŞA VE İTTİHAT TERAKKİ ERKANI. İSTANBUL: MENTEŞ KİTABEVİ, 19672
1. Bu mektubu doğruladım, murat bardakçı bazen garip garip konuşabiliyor diye. denilen mektup gerçekten enver paşaya ait, enver paşanın başka bir yazısı ile karşılaştırıldığında mim ve kef harfleri aynı yazılmış ve nun aynı şekilde ayrılmış.
2. Kaynağı belirtilmiş olsa da tam olarak doğrulatamadım, eğer elinizde bu kitap var ise bana mesaj atabilirsiniz.